| Grzeczność językowa | 2008-02-07 |
| Czy zwrócenie się do kogoś zwrotem pani Izo to mówienie do tej osoby na ty? Czy ta często spotykana forma (Pan(i) + imię) jest poprawna? Dlaczego? Skąd bierze się niechęć niektórych autorytetów do tej formy, np. tutaj: http://poradnia.polonistyka.uj.edu.pl/?modul=16)? | |
| Oczywiście, że zwracanie się do rozmówcy z użyciem formy Pani + imię (w postaci oficjalnej lub zdrobnienie) oraz czasownikowych form trzecioosobowych nie oznacza „tykania”, czyli mówienia „na ty”. Możliwy jest także inny wariant tej formy adresatywnej: samo imię + formy czasownikowe 3. osoba liczby pojedynczej, czyli np. Izo, czy może Pani coś dla mnie zrobić? Żadna z tych dwóch form zwracania się do drugiego nie jest tożsama z użyciem imienia lub zaimka osobowego w połączeniu z czasownikiem w 2. osobie l.poj. W polszczyźnie istnieją dwie zasadnicze formy zwracania się do siebie: mówiąc po prostu, albo „na Pan // Pani”, albo „na ty”. Formą neutralną i oficjalną jest używanie Pan // Pani + 3. os. l.poj., oraz Państwo + 3.os.l.mn. Formą nieoficjalną jest imię // ty + czasownik w 2.os. l.poj. Możliwa jest zmiana form adresatywnych z oficjalnych na nieoficjalne, rzadko zdarza się sytuacja odwrotna. Między tymi biegunami mieści się forma pośrednia, czyli Pani Izo. Taka forma (Pan / Pani + imię) być używana symetrycznie, przez obu rozmówców, na ogół za zgodą obu stron. Może też być używana przez jedną stronę, tzn. przez osobę, która jest starsza lub stoi wyżej w hierarchii społecznej czy zawodowej, wobec osoby młodszej, zajmującej niższą pozycję hierarchiczną. I taka sytuacja może wywoływać dyskomfort u tej właśnie osoby, która – z racji swoich właściwości socjolingwistycznych – musi // powinna stosować formy czysto oficjalne (np. proszę pani // pani dyrektor itp.). Być może z tego powodu warto ostrożnie posługiwać się formą Pani Izo, by nie wyrażać formą adresatywną nierównego statusu partnerów. Ale w tej formie nie ma poufałości, paternalizmu, poczucia wyższości. Potrzebna jest wrażliwość obu stron interakcji na zachowanie drugiego. Osoba, która używa zwrotu Pani Izo (zakładam, że nie jest to sytuacja symetryczna), powinna obserwować reakcję adresatki. Pani Iza z kolei powinna zastanowić się, czy ta forma wyrażą życzliwość i sympatię, czy też wyraża tylko asymetrię statusu (lub obie równocześnie). Trudno byłoby powiedzieć, że autorytety (językoznawcy) wyrażają wobec tej formy adresatywnej niechęć, choć prof. Małgorzata Marcjanik zaleca posługiwać się nią ostrożnie. Za tą ostrożnością przemawiają względy, które umieściłabym w kategoriach politycznej poprawności – tak postępować, by żadna ze stron interakcji nie czuła się dyskryminowana ze względu na wiek czy status. Niechęć językoznawców wywołuje czasem stosunkowo nowa sytuacja, która mieści się w „grzeczności handlowej”, kiedy pracownik banku, akwizytor ubezpieczeniowy itp. zwraca się tak do klienta, bez względu na parametry socjolingwistyczne klienta. To nowy zwyczaj, którego funkcją pragmatyczną jest spersonalizowanie kontaktu, ocieplenie atmosfery przez wprowadzanie do kontaktu oficjalnego form adresatywnych o charakterze mniej oficjalnym. Łamie on lub zawiesza tradycyjne normy regulujące formy zwracania się do siebie, stąd i jego ocena nie jest jednoznaczna. Małgorzata Kita |
|
| Ortografia | 2008-02-07 |
| Jak należy napisać: życzę bogatego Mikołaja, życzę bogatego mikołaja? | |
| Najlepiej będzie życzyć bogatych mikołajek - wtedy małą literą, bo mówimy o zwyczaju dawania prezentów. Zwyczaj dawania prezentów 6 grudnia jest także nazywany mikołajem i jeśli o tym zwyczaju myślimy, życzymy bogatego mikołaja pisanego małą literą. Jeśli naszym zamiarem jest mówienie o osobie rozdającej dzieciom prezenty w charakterystycznym stroju, to nazwę tej osoby - mikołaj, święty mikołaj - również powinniśmy napisać małą literą. Jedynie jeśli mowa o konkretnym świętym biskupie, postaci historycznej, obowiązuje pisownia wielką literą: Święty Mikołaj lub w skrócie: św. Mikołaj (zob. Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN pod red. E. Polańskiego (s. 420), Zasady pisowni słownictwa religijnego pod red. R. Przybylskiej i W. Przyczyny, Tarnów 2005, s. 11-12. Ewelina Pałka i Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2008-02-04 |
| Czy określenie ciemno niebieski pisze się razem czy oddzielnie? | |
| Kolor ciemnoniebieski to niebieski o ciemnym odcieniu. Określenie to jest przymiotnikiem złożonym z członów nierównorzędnych znaczeniowo, w którym główne znaczenie zawarte jest w członie drugim (niebieski), a człon pierwszy (ciemno-) określa bliżej to znaczenie. Tego typu wyrazy pisze się w polszczyźnie łącznie, a reguluje to zasada 136 polskiej ortografii. Katarzyna Wyrwas |
|
| Składnia | 2008-02-04 |
| Mam drobny problem językowy, na który odpowiedzi nie mogę znaleźć w internecie. Czy pisze się Są nas miliony! czy Jest nas miliony!? | |
| Liczebniki stanowią często trudność dla użytkowników języka, ale im więcej pytań, tym w jakimś mikrowymiarze mniej z czasem błędów, a coraz więcej pewności. A zatem: pytanie dotyczy tym razem liczebników, które funkcjonują w odmianie, są używane jak rzeczowniki, czyli tysiąc, milion, miliard itp. Zasada ich użycia w kontekstach jest prosta, więc myślę, że ta odpowiedź będzie radą w dla wielu. Jeśli liczebniki te występują bez towarzystwa liczebnika głównego, który wskazuje dokładną liczbę jednostek w zbiorze, wówczas czasownik zdania, w którym występują przyjmuje postać liczby mnogiej: Tysiące zginęły. Miliony wyjechały. Setki zostały. Wystarczy jednak, że wiadomość będzie konkretna, wówczas czasownik w zdaniu przyjmuje postać liczby pojedynczej, a kiedy mowa o czasie przeszłym, to ponadto występuje w rodzaju nijakim: Trzy tysiące zginęło. Szesnaście milionów wyjechało. Kilka setek zostało. Ten efekt uzyskujemy już nawet wtedy, gdy obok owych liczebników wystąpią nazwy policzalnych obiektów, np. Tysiące osób zginęło. Miliony ludzi wyjechało. Setki dzieci zostało. Iwona Loewe |
|
| Składnia | 2008-02-01 |
| Czy na drukach urzędowych Urzędu Miasta winno być Urząd Miasta Skarżysko-Kamienna (jak obecnie) czy Urząd Miasta Skarżyska-Kamiennej? | |
| Na temat urzędów pisaliśmy już kiedyś w poradni. Powtórzę jednak, że nazwa miasta w nazwie Urzędu Miasta powinna wystąpić w dopełniaczu (Urząd Miasta Skarżyska-Kamiennej), ponieważ w polszczyźnie połączenie rzeczownika miasto z nazwą tego miasta powinno pozostawać w związku zgody, czyli powinny się odmieniać oba człony: M. miasto Skarżysko-Kamienna, D. miasta Skarżyska-Kamiennej, C. miastu Skarżysku-Kamiennej itd. (zob. Komunikaty Rady Języka Polskiego nr 1(16)/2005, s. 40. Katarzyna Wyrwas |
|
| Odmiana | 2008-02-01 |
| Chciałbym zapytać, jak będzie brzmiał dopełniacz liczby mnogiej od następujących wyrazów (zapisanych w l. poj.): kafel, wafel, kafelek, wafelek. | |
| Formy brzmią: kafli, wafli, kafelków, wafelków. Katarzyna Wyrwas |
|
| Składnia | 2008-02-01 |
| Czy mówi się około dwustu metrów np. od szkoły czy około dwieście metrów od szkoły? | |
| Przyimek około wymaga użycia dopełniacza, w związku z czym konieczne jest użycie liczebnika dwieście właśnie w tym przypadku – otrzymujemy więc formę około dwustu metrów od szkoły i tylko takie połączenie przyimka około z liczebnikiem dwieście jest poprawne. Zdecydowanie niepoprawne byłoby więc użycie formy !około dwieście metrów od szkoły. Alicja Podstolec |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2008-02-01 |
| Jaka jest poprawna forma: ku Wrocławiowi czy ku Wrocławiowi? | |
| Formę pierwszą podkreśla jako niepoprawną nawet edytor tekstu. Wrocław ma uzasadniona historycznie odmianę miękkotematową: D. Wrocławia, C. Wrocławiowi, B. Wrocławiem, MsW. Wrocławiu. Katarzyna Wyrwas |
|
| Etymologia | 2007-10-05 |
| Jaka jest etymologia wyrazu kobieta? | |
| Ustalenie pochodzenia wyrazu kobieta jest niezwykle skomplikowane i pozostaje do dzisiaj kwestią nierozstrzygniętą. Wśród etymologów nie wypracowano dotąd jednego stanowiska, stąd też możemy spotkać różne próby interpretacji. Jedną z nich jest dopatrywanie się w wyrazie kobieta zapożyczenia z języka niemieckiego (staroniemieckie kebse, gebette ‘towarzyszka łoża, małżonka, konkubina’). Mniej prawdopodobne wydaje się tłumaczenie A. Brücknera (zob. Słownik etymologiczny języka polskiego), że słowo to pochodzi od staropolskiego wyrazu kob ‘chlew’: wówczas oznaczałoby ‘osobę zajmującą się hodowlą świń, trzody chlewnej’. Brückner dopatruje się też wspólnego rdzenia w formach kobieta i kobyła. Inni etymolodzy zauważają z kolei w wyrazie kobieta prasłowiański rdzeń *kobь oznaczający ‘wróżbę z lotu ptaków” i przypisują temu słowu znaczenie ‘wieszczka, wróżka’, a ponieważ w wielu językach słowiańskich kobieta oznacza ‘małżonkę, osobę zamężną’ próbuje się wyjaśnić pierwotne znaczenie tego słowa jako ‘wywróżona, obiecana na żonę’ (F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego). Chociaż dokładnie nie wiadomo, jaka jest etymologia słowa kobieta, to z całą pewnością możemy stwierdzić, że jeszcze w XVII w. było to określenie obraźliwe i stosowane było jako wyzwisko, głównie w środowisku mieszczańskim. W zachowanych tekstach białogłowy skarżyły się: dla większego zelżenia kobietami nas zową (M. Bielski: Sejm niewieści, 1586). O pejoratywnym zabarwieniu słowa kobieta w XVI i XVII w. świadczy też fakt, że występowało ono zawsze z takimi epitetami, jak wszeteczna, plugawa, nikczemna, szpetna. Swój obelżywy charakter słowo to straciło niepełna 150 lat temu, dopiero bowiem od połowy XVIII wieku wyraz kobieta zaczął być używany w znaczeniu neutralnym. W funkcji dzisiejszego znaczenia tego słowa występowały w języku staropolskim wyrazy, takie jak żona, białogłowa, niewiasta, które później (około XVIII wieku) zostały wyparte przez słowo kobieta, kiedy utraciło ono negatywne konotacje. W staropolskich tekstach powszechnie używane były wyrazy białogłowa i niewiasta – dzisiaj mają one charakter archaiczny, ale choć wyszły z powszechnego użycia, są nadal zrozumiałe dla ludzi posługujących się językiem polskim. Wyraz niewiasta zachował się zresztą w języku religijnym, w tłumaczeniach Biblii, w których niezwykle rzadko stosuje się słowo kobieta. Natomiast wyraz żona stosunkowo wcześnie nabrał w polszczyźnie znaczenia ‘kobieta zamężna’, chociaż w wielu innych językach słowiańskich utrzymał się w swojej pierwotnej funkcji semantycznej – żena ‘kobieta, osoba płci żeńskiej’ (w czeskim, słowackim, rosyjskim, chorwackim i in.). Mirosława Siuciak i Joanna Przyklenk |
|
| Różne | 2005-04-16 |
| Jakie rodzaje gramatyczne ma rzeczownik? Czy to prawda, ze w liczbie mnogiej mamy inne niż w pojedynczej? | |
| W istocie, rzeczownik posiada pięć rodzajów gramatycznych, a ponadto większość rzeczowników odmienia się przez liczby i przypadki. Prócz rodzaju żeńskiego i nijakiego istnieją zróżnicowane rzeczowniki męskie: męskoosobowe, męskozwierzęce (męskożywotne) i męskonieżywotne (męskorzeczowe). Nie jest to wymysł językoznawców, lecz jest uzasadnione zróżnicowaniem form rzeczownika w bierniku w połączeniu z określającymi je przymiotnikami, czyli widzę tego wspaniałego pana / tych wspaniałych panów, widzę tego wspaniałego konia / te wspaniałe konie, widzę ten wspaniały budynek / te wspaniałe budynki. Na tej właśnie podstawie w języku polskim istnieją aż trzy rodzaje męskie. Dokładnie te same nazwy rodzajów ma rzeczownik w liczbie mnogiej, nie odmienia się bowiem przez rodzaj, lecz go posiada raz na zawsze! Warto w tej kwestii prześledzić podręczniki Henryka Wróbla Gramatyka języka polskiego, Kraków 2001 oraz Mirosława Bańki Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa 2002. Iwona Loewe PS Na stronie Rady Języka Polskiego znaleźć można obszerne wyjaśnienia dotyczące rodzajów w języku polskim autorstwa prof. Andrzeja Markowskiego. Katarzyna Wyrwas |
|
| Różne | 2004-10-21 |
| Jak powinno się określać pierwszą i drugą dekadę wieku? Wszystkie słowniki mówią jedynie o latach dwudziestych (20.) i późniejszych. Czy istnieje inny (nieopisowy) sposób nazewnictwa i zapisu? Jest to dla mnie szczególnie ważne ze względów graficznych – w katalogu prezentującym dorobek pewnej instytucji o charakterze artystycznym kolejne działy chcę wyróżnić za pomocą cyfr arabskich z pominięciem słowa lata. Jak więc „zatytułować” dwie pierwsze dekady? Czy mogę napisać: 00., 10., 20. itd.? Użycie apostrofu będzie przecież wskazywało na konkretny rok, a nie całe dziesięciolecie. Czy w ogóle można mówić o latach dziesiątych? Bo o pierwszych raczej tak? | |
| Na podobne pytanie odpowiadaliśmy już niemal rok temu. Od tego czasu w polszczyźnie nie pojawiła się akceptowana powszechnie nazwa początkowych lat stulecia. Lat tych nadal nie nazywa się zerowymi, a kolejnych dziesiątymi, stosuje się jedynie określenia typu początek / pierwsza dekada / pierwsze dziesięciolecie wieku. Można oczywiście powiedzieć również pierwsze lata wieku. Brak syntetycznej nazwy określającej początkowe lata stulecia wynika zapewne z faktu, że liczebniki w pierwszej i drugiej dziesiątce (1-19) wykazują znaczne różnice w budowie, w przeciwieństwie do liczebników w kolejnych dziesiątkach, w których do podstawowej nazwy liczby dodaje się jedynie element różnicujący (dwadzieścia jeden, dwadzieścia dwa itd.). Brak analogii w budowie owocuje zatem brakiem syntetycznej nazwy, nie można bowiem (przynajmniej na razie) nazwać zerowymi lat, które mają w nazwie jedynie element pierwszy, drugi, trzeci itd., ani dziesiątymi tych, które grupują rok jedenasty, dwunasty, trzynasty itd. (musiałyby się chyba nazywać *nastymi!). Warto zauważyć, że współcześnie uznaje się za rzadkie określanie lat typu trzeci, czwarty dziesiątek lat XX wieku, podczas gdy kiedyś była to w starannej polszczyźnie jedynie obowiązująca nazwa. Kiedy na początku XX wieku w polszczyźnie potocznej pojawiły się określenia lata dwudzieste, trzydzieste, pięćdziesiąte itd. (jakiegoś wieku), były w wydawnictwach poprawnościowych oceniane zdecydowanie negatywnie, lecz po II wojnie światowej weszły do normy użytkowej, a współcześnie nie budzą już żadnych zastrzeżeń i stały się elementem normy wzorcowej. Być może za jakiś czas pojawią się określenia tych „lat bez nazwy”, bo we współczesnym języku silnie działa tendencja do skrótu. Tymczasem jednak radziłabym używać bardziej jednoznacznych, nie wprowadzających czytelnika w błąd form opisowych pierwsze, drugie dziesięciolecie. Koncepcja opisowa może nawet zwiększyć atrakcyjności (=niecodzienność) tekstu, zwłaszcza że – jak Pani pisze – przygotowuje Pani katalog prezentujący dorobek instytucji o charakterze artystycznym. Życzę powodzenia w tym niełatwym zadaniu. Katarzyna Wyrwas |
|
| Różne | 2004-05-26 |
| Bardzo proszę o odpowiedź na pytanie, w jaki sposób zapisać w przypisach a potem w bibliografii, że źródłem, z którego korzystam, jest Internet? Czy należy podać adres strony? Proszę o podanie przykładu. | |
| Podanie adresu strony jest konieczne. W przypadku np. internetowych słowników w bibliografii i w przypisie można napisać następująco: The American Heritage Dictionary of the English Language. Fourth edition. Houghton Mifflin Company 2000 (www.bartleby.com). Jeśli korzysta się z tekstów zamieszczonych na jakiejś stronie internetowej, warto podać datę, używając np. określenia stan z dnia 26.05.2004. Katarzyna Wyrwas |
|
| Różne | 2004-05-24 |
| Mam problem, wprowadzam ostatnie poprawki do pracy magisterskiej - nurtuje mnie jednak zagadnienie bibliografii internetowej. Czy są już jakieś reguły? | |
| Chodzi zapewne o podawanie opisów bibliograficznych, gdy cytujemy publikacje internetowe. W takim wypadku najpierw postępujemy tradycyjnie: podajemy imię (zwykle w skrócie) i nazwisko autora i tytuł jego pracy, miejsce i rok publikacji (o ile zostały podane); a następnie po nowemu: dodajemy adres internetowy - w takiej formie, w jakiej widnieje on w okienku Adres przeglądarki. Jan Grzenia |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2006-01-05 |
| Która z form jest poprawna - Narnii czy Narni? | |
| W kwestii form dopełniacza, celownika i miejscownika lp. nazwy Narnia widać pewne wahania. Polskie wydania urzekających baśniowych opowieści C. S. Lewisa, które przełożył Andrzej Polkowski, ukazywały się trzykrotnie. W pierwszym wydaniu owych siedmiu tomów (Instytut Wydawniczy Pax) nazwa baśniowej krainy pojawia się jedynie w tekście i w DCMs. lp. brzmi zawsze Narni, w wydaniach nowszych (wydawnictwa Media Rodzina i dwutomowe ze Świata Książki) na okładkach widnieje już nadtytuł i zarazem tytuł serii Opowieści z Narnii, w tekście również jest już tylko forma Narnii, podobnie jak na plakatach wchodzącego właśnie na ekrany filmu. Źródła internetowe pokazują, że wariant Narnii jest 3 razy częstszy niż Narni, a tytuły eksponują formę częściej używaną. Trudno się temu dziwić, skoro w budowie i brzmieniu tej nazwy widać wyraźne podobieństwo do obcych nazw krain geograficznych, regionów czy państw (także historycznych), takich jak Owernia, Babilonia, Gaskonia, Frankonia, Saksonia, Estonia, Amazonia, Macedonia, Slawonia, Laponia czy Japonia (z polskich nazw podobna do nich jest Warmia, D. Warmii), w których wszystkie mają w DCMs. zakończenie ~nii (nie mylić z końcówką fleksyjną, którą jest tu -i). Sądzę, że należałoby odmieniać nazwę Narnia następująco: DCMs. Narnii, B. Narnię, N. Narnią. Rzadsza obecnie forma DCMs. Narni powstać mogła, jak stwierdza prof. Krystyna Kleszczowa, w wyniku asocjacji z bardzo liczną grupą polskich rzeczowników pospolitych zakończonych na -arnia będących nazwami miejsc, jak np. księgarnia, kawiarnia, psiarnia itp., które w interesujących nas przypadkach mają końcówkę -i (a zakończenie ~ni). Opowiadam się za formą z dwoma i na końcu. Katarzyna Wyrwas PS Ciekawostką może być fakt, że we Włoszech w okresie antycznym w Umbrii (region) istniało etruskie miasto o nazwie Narnia, w którym urodził się późniejszy cesarz rzymski Marcus Cocceius Nerva. Nazwę miejscowości i gminy zmieniono i obecnie brzmi już ona Narni. Mając taką formę, jest nieodmienna, jako Narni odróżnia się zatem wystarczająco od Narnii. |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2005-11-08 |
| Czy obydwa człony nazwiska typu Marchlewska-Czapla odmieniają się, czy też tylko pierwszy człon? Spotkałam się z taką pisownią: (proszę panią) Marchlewską-Czapla. | |
| W nazwiskach dwuczłonowych odmieniamy oba człony, a zatem powiemy nie ma pani Marchlewskiej-Czapli, przyglądam się pani Marchlewskiej-Czapli proszę panią Marchlewską-Czaplę, idę z panią Marchlewską-Czaplą, mówię o pani Marchlewskiej-Czapli. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2005-03-02 |
| Jak poprawnie należy odmieniać nazwę miasta Włoszczowa - we Włoszczowie czy we Włoszczowej? Bardzo proszę o wyjaśnienie i podanie literatury, w której jest to rozstrzygnięte. Gosia B. | |
| Włoszczowa odmienia się według deklinacji rzeczownikowej (czyli np. jak krowa). Poprawne formy to: D. Włoszczowy, CMs. Włoszczowie, B. Włoszczowę, N. Włoszczową (zob. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, Jan Grzenia Słownik nazw własnych i inne). Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2005-01-16 |
| Jaka jest prawidłowa pisownia nazwy miejscowości: Iwonicz Zdrój czy też Iwonicz-Zdrój? | |
| Jeszcze do niedawna obowiązywała pisownia rozdzielna tego typu nazw jako złożonych z członów względem siebie znaczeniowo nierównorzędnych, trudno jednak wymagać od każdego użytkownika języka wiedzy o genetycznej, administracyjnej i znaczeniowej równorzędności czy nierównorzędności nazw. Pisownia z łącznikiem jest zgodna z Wykazem urzędowych nazw miejscowości w Polsce (Warszawa 1980-1982), dlatego też zgodnie z Zasadami użycia łącznika w wieloczłonowych nazwach miejscowych, które dla Rady Języka Polskiego opracowała prof. Aleksandra Cieślikowa, wprowadzono w drugim wydaniu Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. E. Polańskiego (Warszawa 2006, reguła 184, s. 82) ujednolicenie pisowni nazw miejscowych złożonych z dwóch lub więcej członów, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub/i geograficzną (czyli miejscowość lub jej część, np. dzielnicę). W związku z tym piszemy obecnie z łącznikiem: Bielsko-Biała, Bielsko-Biała-Lipnik, Warszawa-Okęcie, Warszawa-Praga-Północ, Iwonicz-Zdrój, Rabka-Zdrój, Busko-Zdrój, Krynica-Zdrój, Ceków-Kolonia, Kalwaria-Lanckorona, Rutka-Tartak, Warszawa-Śródmieście, Skarżysko-Kamienna, Czechowice-Dziedzice itp. W opracowaniu prof. A. Cieślikowej czytamy, że w pracach Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych reguła użycia łącznika przyczynia się do względnie jednolitego traktowania nazw o różnej genezie. Od zasady pisowni nazw złożonych z łącznikiem istnieje oczywiście wyjątek: nie piszemy z łącznikiem nazw miejscowych, w których jeden z członów (przymiotnik) pozostaje w związku zgody z głównym członem nazwy (rzeczownikiem), np. Dąbrówka Nowa, Nowy Sącz, Przewóz Stary, a także w tych, w których pierwszym członem nazwy są wyrazy: Kolonia, Osada, Osiedle, np. Kolonia Ostrów (jak Kolonia Ostrowska), Kolonia Wronów (jak Kolonia Wronowska), Osiedle Wilga, Osada Konin, Osada Leśna itp. Warto dodać, że w książce Losy polskiej ortografii S. Jodłowskiego (Warszawa 1979, s. 130-131) czytamy, iż prof. Witold Taszycki, przewodniczący działającej po II wojnie światowej Komisji Ustalania Nazw Miejscowych i Obiektów Fizjograficznych, wprowadzenie w XII wydaniu Pisowni polskiej PAN z 1957 r. reguły o stosowaniu łącznika w nazwach miejscowych składających się z dwu członów rzeczownikowych «uznał za wynik niewątpliwej pomyłki» (tamże, s. 131). W. Taszycki pisał na ten temat dwukrotnie: w „Poradniku Językowym” (1974, s. 356-357) oraz w „Języku Polskim” (1976, s. 218-219). Bezłącznikową pisownię dwuwyrazowych nazw miejscowych typu Polanica Zdrój, Różanka Dwór, Debrzno Wieś, Szczecin Turzyn potwierdzają przede wszystkim polskie akty rządowe (zarządzenia, rozporządzenia) opublikowane w „Monitorze Polskim” z lat 1946-1947, które powstały w efekcie działania wspomnianej Komisji Ustalania Nazw Miejscowych. Komisja owa miała zaś podczas swych prac na uwadze polską tradycję piśmienniczą, w której od dawna już ustaliła się zwyczajowa pisownia zestawień bliźniaczych o członach nierównorzędnych bez łącznika (S. Jodłowski przytacza tu m.in. przykłady z Pana Tadeusza: wiśnie bliźnięta, matrony topole, dąb gaduła, łosie rogale, księża paulinowie, bracia strzelcy itp.). Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-22 |
| Jeśli mąż ma na nazwisko Zielony, to czy dopuszczalną formą nazwiska jego żony jest także forma Zielony? Czy też poprawną formą tego nazwiska jest tylko forma Zielona? | |
| Formy nazwisk zależą nie tylko od gramatyki, ale też od tradycji, a czasem również od woli ich nosicieli. Tradycyjnie nazwiska, które mają postać przymiotników pospolitych (np. Ciepły, Ufny, a także Zielony), odmieniały się według paradygmatu przymiotnikowego, czyli przez przypadki, liczby i rodzaje. A zatem w ujęciu tradycyjnym żona pana o nazwisku Ciepły nosi nazwisko Ciepła, a pana o nazwisku Zielony analogicznie Zielona. Obecnie jednak przeważa w polszczyźnie tendencja do ograniczania odmiany nazwisk żeńskich tylko do rodzaju męskiego. Coraz częściej kobiety noszące nazwiska pochodzące od zwykłych przymiotników wybierają formę nazwiska w rodzaju męskim, np. pani Ciepły, pani Ufny, pani Zielony. W Nowym słowniku poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego wyraźnie zaznacza się także, że jeśli wybrano nazwisko żeńskie w rodzaju męskim, to wtedy pozostaje ono nieodmienne (M. Zielony, D. Zielony, C. Zielony itd.). Należy zatem zawsze razem z nazwiskiem w formie męskiej używać odmienionego imienia lub słowa identyfikującego płeć, np. wyrazu pani. Katarzyna Sujkowska-Sobisz |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-06-17 |
| Jak się odmienia nazwa miasta Łazy? | |
| Formy odmiany są następujące: D. Łazów albo Łaz, C. Łazom, B. Łazów albo Łaz, N. Łazami, Ms. Łazach. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego podaje dla D. i B. dwie możliwe formy (jak wyżej), natomiast Słownik nazw własnych Jana Grzeni podaje wyłącznie formę Łaz. Miejscowości o takiej nazwie jest w Polsce kilkanaście. Sądzę, że można akceptować obie formy, szanując lokalne zwyczaje. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-03-16 |
| Jak powiedzieć Urząd miasta Zabrze czy Urząd miasta Zabrza? | |
| Nazwa miasta w nazwie Urzędu Miasta może pozostać w mianowniku (Urząd Miasta Zabrze) i nie jest to uważane za błąd. Bardziej zgodna z regułami składniowymi polszczyzny byłaby jednak nazwa z dopełniaczową formą rzeczownika Zabrze, czyli Urząd Miasta Zabrza (por. Urząd Miasta Stołecznego Warszawy). Wszystkie wyrazy w tej nazwie instytucji piszemy wielką literą. Katarzyna Wyrwas |
|