Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Znaczenie2008-02-10
Co oznacza skrót et al.?
Skrót ten to łacińskie et alii o znaczeniu ‘i inni’. Jest używany w opisach bibliograficznych książek mających wielu (więcej niż trzech) autorów, redaktorów. W takim przypadku w bibliografii podaje się tylko nazwisko pierwszego nich, po czym umieszcza się skrót et al. albo jego polską wersję – i in., np. Bernard Baron et al., Metody numeryczne w Delphi 4; Hodowla zwierząt, t. 1 [oprac. Mieczysław Pietrzak et al.]; Z. Cackowski et al. (red.), Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2008-02-04
Czy dopuszczalne jest stosowanie zamienne tytułów? Skarżysko-Kamienna jest miastem poniżej 100 tysięcy mieszkańców i zgodnie z przepisami w takich miastach są Zastępcy Prezydenta, a nie Wiceprezydenci (ci ostatni w miastach ponad 100 tysięcy). Często jednak w oficjalnych drukach i dokumentach spotykamy w Skarżysku tytuł Wiceprezydent. Czy jest to dopuszczalne?
Z językowego punktu widzenia zamiennego stosowania nazw wiceprezydent i zastępca prezydenta nie można potępić. Słowniki podają następujące definicje nazw rozpoczynających się od członu wice- (od łac. in vicem ‘zamiast’): wicedyrektor ‘zastępca dyrektora’, wicekanclerz ‘zastępca kanclerza’, wicekonsul ‘zastępca konsula’, wicemarszałek ‘zastępca marszałka – przewodniczącego sejmu lub senatu’, wiceminister ‘zastępca ministra’, wicepremier ‘zastępca premiera’, wiceprezes ‘zastępca prezesa’, wiceprezydent ‘zastępca prezydenta’, wiceprokurator ‘zastępca prokuratora’, wiceprzewodniczący ‘zastępca przewodniczącego’, wicewojewoda ‘zastępca wojewody’. Jak więc widać, nazwy wiceprezydent i zastępca prezydenta są równoważne znaczeniowo. Poradnia językowa nie może się jednak wypowiadać w kwestiach dotyczących uregulowań prawnych – w przypadku administracji państwowej należałoby w tym celu zwrócić się z zapytaniem np. do nadzoru prawnego odpowiedniego wojewody.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2008-02-04
Siostrzenica ma do wyjaśnienia związek frazeologiczny sos tatarski. Nie jestem w stanie odnaleźć jego znaczenia. Z góry dziękuję za pomoc.
Sos tatarski to ostry sos przyrządzany z żółtek jaj, oliwy, octu, musztardy i ogórków kiszonych lub korniszonów. Definicję taką znaleźć można w Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. S. Dubisza.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2008-02-04
W wierszu Andrzeja Bursy Fiński nóż poeta dwukrotnie użył słowa flechta - we flechtach krew tętniła oraz w kącikach flechtów wieczór już. Co znaczy dokładnie to słowo? Niestety w powszechnie dostępnych słownikach (internetowych) nie mogę odnaleźć znaczenia. Proszę również o podanie źródła informacji.
Słowo flechty notuje tzw. Słownik warszawski, w którym znajdujemy następujące objaśnienie znaczenia: flecht – ‘splot, plecionka podłużna krótka, spotykająca się w wyrobie tu i ówdzie dla ozdoby’, z niemieckiego Flechte. Natomiast czasownik fechtować oznacza ‘robić flechty’. Taką informację podaje słownik z początku XX stulecia i na podstawie tej wiadomości można przypuszczać, że flechty w przywołanym przez Pana wierszu to ‘sploty’. Nie należy jednak wykluczać i innych interpretacji tegoż leksemu, które, jako że rodzą się na gruncie poetyki a nie językoznawstwa, pominę.
Joanna Przyklenk
Znaczenie2008-02-01
Słowo pies to rzeczownik, ale chodzi mi o to, czy jak mówimy przyszedłem do ciebie z psem, to czy mówimy z kimś czy z czymś?
Pies to rzeczownik żywotny (nieosobowy), zatem CO, nie KTO. Zwyczajowo jednak w pytaniach (także o przypadki gramatyczne) mówimy o niektórych istotach żywych, zwłaszcza o zwierzętach, jak o ludziach, wtedy, gdy: a) nie wiemy, że to nie człowiek, np. podczas rozmowy telefonicznej (P: Kogo przyprowadzisz?, z kim przyjdziesz? O: Z moim psem); b) gdy chcemy podkreślić sympatię dla obiektu nazwanego danym rzeczownikiem nieosobowym (kto to taki? To mój ukochany tygrysek // pers // perski kot). Pytanie: Z czym przyszedłeś? zwyczajowo rozumiemy jako: ‘z jaką sprawą // prośbą // pytaniem przyszedłeś’, zatem nieprzedmiotowo (inaczej niż pytanie o przedmioty w tym też o istoty nazywane przez rzeczowniki tzw. żywotne. Zwyczaj językowy czasem rozmija się z regułami gramatyki formalnej. Gdy więc mówimy: Przyszedłem do ciebie z psem, to nasz rozmówca może zapytać (z niedowierzaniem, dla upewnienia się, także gdy np. nie dosłyszał, co powiedzieliśmy): Z kim?, ale - choć tak będzie znacznie rzadziej - możemy również usłyszeć np. Przepraszam, z czym przyszedłeś? - w obu wypadkach nie popełni błędu gramatycznego.
Ewa Jędrzejko
Znaczenie2007-07-11
Czy mam rację, że forma szocowica to chyba soczewica?
Szocowica to zapewne dawniejsza forma dzisiejszej nazwy soczewica, skoro Słownik języka polskiego S.B. Lindego (Lwów 1807-1814) notuje również formy szocewica i szoczka.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2007-07-11
Wyzina - to mięso ryby, chyba jesiotrowatej, ale jakiej konkretnie?
Wyraz wyzina dawniej oznaczał ‘mięso wyza (Husu huso), ryby z rodziny jesiotrowatych, żyjącej w Morzu Czarnym i Kaspijskim oraz w rzekach wpadających do tych mórz; bieługi (zob. Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego, Warszawa 1958-1962).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2007-07-11
Co oznacza wyraz czesać w zdaniu Oczesane ryby co większe rysuj, co mniejsze całkiem sprawiwszy osól, smaż, w czym chcesz, potrząsnąwszy mąką?
Czasownik czesać był w dawnej polszczyźnie używany w znaczeniu ‘rybę czesać, oczosać, sprawować – oskrobać, ołuszczyć’ (zob. S.B. Linde, Słownik języka polskiego, Lwów 1807-1814).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2007-07-11
Co oznacza słowo limonia?
Limonia to dawna nazwa cytryny, soku cytrynowego (zob. S.B. Linde, Słownik języka polskiego, Lwów 1807-1814).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2007-07-11
Co to znaczy dychtownie?
Odnotowany w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego (Warszawa 1958-1962) przymiotnik dychtowny (dziś występujący w gwarach) dawniej był używany w znaczeniu ‘szczelny, ściśle spojony, gęsty; mocny, trwały’, a zatem pochodny od niego przysłówek dychtownie miał pewnie znaczenie podobne (por. zapożyczony z niemieckiego wyraz dycht dawniej oznaczał: a) ściśle, szczelnie, gęsto, zwarcie; b) akurat, w sam raz; c) zupełnie, całkowicie).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2007-07-11
Ropa oznacza zalewę, tylko z czego?
Ropa to w terminologii spożywczej ‘płyn, w którym marynuje się mięso; zawiera roztwór soli, część rozpuszczonych ciał białkowych i soli mineralnych’ (zob. Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego (Warszawa 1958-1962).
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2007-07-09
Co to znaczy miscellanea?
Miscellanea to zbiór tekstów różnych autorów, zebranych lub wydanych razem.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2004-06-23
Co oznacza pojawiający się często w bibliografii skrót et. al.?
Jest to łaciński odpowiednik polskiego skrótu i in. = i inni. Skróty tego typu stosuje się, aby uniknąć wymieniania wielu autorów lub redaktorów danego dzieła; podaje się wtedy jedno nazwisko i dopisuje ów skrót.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2006-05-18
Uprzejmie proszę o wyjaśnienie definicji (pojęcia) eksploatacji.
Eksploatacja to 1. wykorzystywanie czegoś w sposób racjonalny, 2. wydobywanie bogactw naturalnych, 3. użytkowanie maszyn, urządzeń, 4. maksymalne wykorzystywanie, wyzyskiwanie kogoś lub czegoś dla zysku (Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1999).
Natalia Łukomska
Znaczenie2006-05-18
Proszę o zinterpretowanie poniższego zdania: Zleceniobiorca zobowiązuje się do świadczenia usług w następujących miesiącach: styczeń, luty, listopad, grudzień oraz w pozostałych miesiącach, w których zaistnieją okoliczności powodujące konieczność świadczenia usług - opady śniegu powodujące zaleganie pokrywy śnieżnej o wys. pow. 2 cm lub zwiększenie zalegającej pokrywy śnieżnej o kolejne 2 cm, gołoledź, podjęcia działań zmierzających bezpośrednio do usunięcia śniegu i/lub gołoledzi, natychmiast nie później niż w ciągu 30 minut od momentu rozpoczęcia opadów w przypadku sunięcia śniegu i/lub niezwłocznie w przypadku stwierdzenia, że warunki atmosferyczne mogą spowodować gołoledź. Proszę o odpowiedź, czy w miesiącach styczeń, luty, listopad, grudzień należy przystąpić do odśnieżania natychmiast, czy dopiero po opadach śniegu powyżej 2cm.
Fragment: podjęcia działań zmierzających bezpośrednio do usunięcia śniegu i/lub gołoledzi, natychmiast nie później niż w ciągu 30 minut od momentu rozpoczęcia opadów w przypadku sunięcia śniegu i/lub niezwłocznie w przypadku stwierdzenia, że warunki atmosferyczne mogą spowodować gołoledź traktuję jako wyszczególnienie świadczonych usług, a więc bezpośrednio odnosi się on do fragmentu początkowego – zleceniobiorca zobowiązuje się do świadczenia usług w następujących miesiącach: styczeń, luty, listopad, grudzień. Zleceniobiorca zobowiązuje się równocześnie do podjęcia działań…. Forma dopełniacza rzeczownika odczasownikowego – podjęcia, jest narzucona przez konstrukcję zobowiązuje się do.
Uzyskujemy wówczas następującą treść: W miesiącach: styczeń, luty, listopad, grudzień zleceniobiorca zobowiązuje się do podjęcia działań zmierzających bezpośrednio do usunięcia śniegu i/lub gołoledzi, natychmiast nie później niż w ciągu 30 minut od momentu rozpoczęcia opadów w przypadku sunięcia śniegu i/lub niezwłocznie w przypadku stwierdzenia, że warunki atmosferyczne mogą spowodować gołoledź.
Z kolei fragment: w których zaistnieją okoliczności powodujące konieczność świadczenia usług – opady śniegu powodujące zaleganie pokrywy śnieżnej o wys. pow. 2 cm lub zwiększenie zalegającej pokrywy śnieżnej o kolejne 2 cm, gołoledź wypada potraktować jako doprecyzowanie warunków spełnienia powinności ze strony zleceniobiorcy w wymienionych pozostałych miesiącach.
Treść przedstawiałby się więc następująco: W pozostałych miesiącach zleceniobiorca zobowiązuje się do świadczenia usług, jeśli zaistnieją okoliczności powodujące konieczność świadczenia usług – opady śniegu powodujące zaleganie pokrywy śnieżnej o wys. pow. 2 cm lub zwiększenie zalegającej pokrywy śnieżnej o kolejne 2 cm, gołoledź.
Przyznam jednak, iż tekst nie jest skonstruowany prawidłowo, jest to więc jedynie interpretacja.
Maria Czempka
Znaczenie2006-02-02
Co to jest gżegżółka i czy taki jest poprawny zapis?
Zapis jest oczywiście poprawny, a gżegżółka to regionalna nazwa kukułki.
Alicja Podstolec
W gwarach funkcjonują również inne nazwy kukułki w postaci zazula, zezula, zuzula.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2006-01-27
Co to znaczy bykowe?
Bykowe należy do grupy staropolskich nazw opłat związanych z gospodarstwem (podobnie jak rogowe, ryjowe czy kopytne). W XVI wieku bykowym nazywano opłatę za krycie krów bykiem. W wieku XVI i XVII nazywano tak również karę za uwiedzenie panny i spłodzenie nieślubnego dziecka (S. B. Linde w Słowniku języka polskiego definiuje bykowe nastęująco: ‘wina, którą się dworowi płaci za nabawienie płodu poddanki’). Etymologiczny słownik języka polskiego A. Bańkowskiego odnotowuje ponadto, że współcześnie w gwarach nazwą bykowe określa się ironicznie alimenty. Słownik języka polskiego pod red. A. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego (tzw. warszawski) z początków XX wieku notował także czasownik bykować o znaczeniu ‘płacić bykowe’, jak również kolejne dwa znaczenia interesującego nas rzeczownika: 1) ‘datek pasterzowi za odchowanie krowy’ oraz 2) ‘opłata muzykantom na weselu, uiszczana przez tego, kto chce tańczyć z panna młodą’. W czasach PRL-u bykowym nazywano u nas potocznie podatek pobierany od osób, które nie założyły rodziny, czyli tzw. starych panien i starych kawalerów. Współczesne dyskusje polityczne związane z bykowym nawiązują właśnie do najnowszego z wymienionych znaczeń. Widać zatem, że użycie to jest znaczeniowo zupełnie przeciwnie w stosunku do pierwotnego sensu tego wyrazu, a pochodzi – jak się można domyślać – od potocznego frazeologizmu stary byk.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2006-01-17
Uprzejmie proszę o wyjaśnienie znaczenia słowa niewidnie.
Takiej formy przysłówkowej nie udało nam się odnaleźć w żadnym słowniku, Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego notuje jednak przymiotnik niewidny o znaczeniu ‘niewidoczny’ oraz ‘nieoświetlony, mroczny, niejasny’, który w dawnej polszczyźnie był używany także w znaczeniu ‘niewidzący, ślepy’. Z podanych definicji przymiotnika niewidny wynika zatem, że pochodzący od niego przysłówek niewidnie może (mógł) mieć znaczenia ‘niewidocznie’, ‘mroczno’, ‘niejasno’, ‘ślepo’.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2006-01-16
Co to jest żargon ochwaśników?
Żargon ochweśników lub żargon ochweśnicki to tajna gwara przekupniów handlującymi obrazami świętymi ze Skulska w okolicach Gopła. Przekupnie owi nazywali siebie samych obraźnikami lub ochweśnikami – drugie z tych określeń Henryk Ułaszyn, autor monografii Język złodziejski (Łódź 1951) uważa za swoistą przeróbkę podstawowego wyrazu ofeń (rosyjskie oфєн / oфєня ‘przestarzałe: wędrowny handlarz, domokrążca’; oфєнcкий язык ‘żargon wędrownych handlarzy’), na Ukrainie zwano ich ofeniami. Ułaszyn pisze: „W Skulsku była fabryka dewocjolalij: obrazów, figur świętych, paciorków itp. świętości. Stąd rozchodzili się ci ochweśnicy po całej Kongresówce, Litwie i Białorusi. Gwara ich w ¾ jest wspólna ze złodziejską, np. tak samo kieszeń zwie się doliną, chleb sumerem, mały mikrym itd. Jest tu i Deus ‘Bóg’, jak w gwarze złodziejskiej, ale ponieważ są też obrazy Matki Boskiej, więc ta ostatnia nazywa się u nich Deusznicą” (Ułaszyn 1951: 73). Stanisław Grabias wspomina w swej publikacji Język w zachowaniach społecznych (Lublin 1997, s. 142-157) o tym, że wędrowni kupcy (ochweśnicy), którzy zmieniali asortyment sprzedawanych towarów (najpierw były nimi sukno, jedwabie, leki i dewocjonalia, potem – aż do lat 40. XX wieku – dewocjonalia, kosmetyki, drób, świnie, konie), strzegli zazdrośnie tajności swego języka. Badania nad tym socjolektem podjął jako pierwszy S. Górka, który w 1901 roku w piśmie „Wisła” (XV, nr 1, s. 1-7) opublikował artykuł pt. Skulscy ochweśnicy. Najdokładniejszy jak dotąd opis tej gwary przedstawiła W. Budziszewska w pracy Żargon ochweśnicki (Łódź 1957). Język ten zawiera nie tylko wyrazy związane z zawodową działalności tej grupy, w skład jego bowiem wchodzi dużą ilość (około 80%) słów związanych z nią niebezpośrednio, a dotyczących np. pokrewieństwa (skiciuchnia ‘synek’, braszko ‘brat’), zjawiska przyrodnicze (łysy ‘księżyc’, buziastyka ‘burza’, brutko ‘drzewo), czynności codzienne (kurlaczyć ‘gotować’, gniewoszyć ‘gniewać’, filować ‘całować’), nazwy części ciała (lipko ‘oko’, kudlasy ‘włosy’), nazwy zwierząt (drapicha ‘kura’, cyga ‘koza’, agata ‘gęś’), produkty spożywcze (suchar ‘chleb’, kryso ‘mięso’, psułka ‘ryba’). W gwarze tej jednym ze sposobów utajniania wypowiedzi jest przekształcanie znanych wyrazów z języka ogólnego, co polega np. na dodawaniu do nich swojskich lub obcych morfemów słowotwórczych, np. kozicha ‘koza’, kaczycha ‘kaczka’, wiadrzycho ‘wiadro’, dźwiruchy ‘drzwi’, życiastyka ‘żyto’, drewniasty ‘drewniany’, czarnośny ‘czarny’, głuporny ‘głupi, słuchcić ‘słuchać’, luboszyć ‘lubić, kochać’, ośmdra, osiemdra ‘osiem’. Inny zabieg mający utajnić znaczenie wyrazu polega na dołączaniu do struktury wyrazu cząstek maskujących – poprzedzanie sylabami sztucznymi, takimi jak bi-, by-, np. bico ‘co’, bytam ‘tam’, biu ‘u’ (podobnie jest w żargonie złodziejskim, co nazywa się kminą pojmowaną). W żargonie ochweśnickim, podobnie jak w językach złodziejskich czy gwarze więziennej, środki językowe podporządkowane są takiemu kodowaniu informacji, aby była ona dostępna tylko dla osób wybranych.
Katarzyna Wyrwas
Znaczenie2005-12-30
Co to znaczy przedstryjec lub przedstryjek?
Żadnej z tych form nie udało nam się odnaleźć w słownikach, wiadomo jednak, że w XVI wieku na określenie relacji pokrewieństwa pra- pojawiały się określenia z przedrostkiem przed-, np.: przedbaba – ‘prababka’, przedwnuk – ‘prawnuk’, przedciotka – ‘siostra prababki’. Skoro stryj, stryjek to ‘brat ojca’, możemy zatem przypuszczać, iż przedstryjek to ‘prastryjek, brat dziadka’.
Joanna Przyklenk

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14