| Ortografia | 2007-06-29 |
| Czy można używać zamiast słowa plastik nazwy plastyk, czy jest to błąd? | |
| Można pisać albo plastik, albo plastyk (zob. Wielki słownik ortograficzny PWN). Ewelina Pałka |
|
| Ortografia | 2007-06-29 |
| Czy powinno mówić się spieszyć czy śpieszyć, która forma jest lepsza? | |
| Przed połączeniem literowym pi piszemy s, więc zasadniczo powinno być spieszyć się, ale w tym przypadku dopuszczalna jest oboczność śpieszyć się (zob. Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN. Ewelina Pałka |
|
| Ortografia | 2007-06-29 |
| Piszę pracę o Starostwie Powiatowym w Tczewie. Czy używając w tekście samego słowa starostwo powinnam je pisać małą czy wielką literą? | |
| Wielką literą piszemy nazwy indywidualne urzędów, władz, instytucji itp., na przykład właśnie Starostwo Powiatowe w Tczewie. Wielką literą można (ale nie trzeba) zapisać skrócone nazwy instytucji i ich działów, których nazwa została wcześniej wymieniona, np.: Tczewskie Starostwo ma siedzibę na ulicy Kwiatowej albo: Tczewskie starostwo ma siedzibę na Kwiatowej. Małą literą zapiszemy starostwo użyte jako nazwa pospolita, np. Dokumenty można odbierać w starostwie. Ewelina Pałka |
|
| Ortografia | 2007-06-29 |
| Jak pisać – Stowarzyszenie Polska Młodych, stowarzyszenie Polska Młodych czy stowarzyszenie „Polska Młodych”? Stowarzyszenie jest tu wprawdzie wyrazem pospolitym, ale właśnie pierwsza wersja pisowni wydaje mi się najlepsza. | |
| Wyraz pospolity może wchodzić w skład nazwy, stąd proponowany zapis: Stowarzyszenie Polska Młodych należy uznać za poprawny. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2007-06-27 |
| Czy drewno świerkowe jest średniotwarde, średnio-twarde, czy też średnio twarde? | |
| Drewno świerkowe jest średnio twarde, ponieważ w polszczyźnie wyrażenia złożone z dwóch członów, z których pierwszy jest przysłówkiem, a drugi przymiotnikiem (lub też imiesłowem odmiennym) określanym przez ten przysłówek, traktuje się ja zestawienia i pisze rozdzielnie, por. przykłady ze słownika: cicho piszący, daleko idący, dziko rosnący, szybko schnący, świeżo malowany, średnio zamożny, czysto naukowy, rdzennie polski, wiecznie młody, lśniąco biały itd. (Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, reguła 134). Istnieją również tego typu wyrażenia, które nazywają trwałą właściwość obiektu i scaliły się, np. ciężkostrawny, krótkowidzący, słabowidzący (o wadach wzroku i słuchu), długogrający (o płycie). Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2007-06-27 |
| Mam wątpliwość co do pisowni wyrazu święty w następującym kontekście: chodzi o tytuł książki Żywoty świętych, ale w tej szczególnej sytuacji, gdy mam na myśli konkretnych ŚWIĘTYCH, naszych ŚWIĘTYCH, np. patronów kościoła, powiedzmy Kosmę i Damiana. Moją intencją jest podkreślenie, że wyraz święci jest substytutem ich imion własnych. Czy wówczas poprawny będzie zapis Żywoty Świętych (drugi wyraz dużą literą)? Tak napisałam, ale spotkałam się z krytyką. Może moja intencja była słabo czytelna? A może jest jakaś żelazna zasada, która rozstrzyga jednoznacznie, jak to ma być poprawnie zapisane: albo świętych, albo Świętych. | |
| W istocie wydaje się, że Pani intencja w zaproponowanym zapisie nie jest zbyt czytelna. Zapisem tytułu rządzą precyzyjne zasady, w myśl których taki zapis jest błędny. Wielką literą piszemy wprawdzie nazwy własne osób świętych (także rzeczowniki będące składnikami indywidualizującymi w nazwie wielowyrazowej, np. Święty Jan Ewangelista, Święty Paweł Apostoł), ale wtedy gdy połączone są z konkretnym imieniem świętego. Zauważmy ponadto, że przymiotnik święty zapisujemy wielką literą tylko wtedy, gdy występuje w postaci pełnej, nie zaś skróconej. Jeżeli używamy skrótu, zapisujemy go małą literą, np.: św. Jan Ewangelista, św. Paweł Apostoł. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2007-06-27 |
| Jak poprawnie zapisać – dane tele-adresowe czy teleadresowe | |
| W polszczyźnie obowiązuje łączny zapis cząstki tele- (por. E. Polański, A. Skudrzyk Słownik pisowni łącznej i rozdzielnej), a zatem dane są teleadresowe i książka jest teleadresowa, co potwierdza np. Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki, który odnotowuje taki przymiotnik. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2007-06-27 |
| Czy można uznać za poprawny zapis w art. 80 Traktatu WE, czy też zmienić Traktat na traktat | |
| W zapisie w art. 80 Traktatu WE/i] słowo traktat powinno się zapisać wielką literą, jako że według Wielkiego słownika ortograficznego PWN zapisujemy w ten sposób pierwszy wyraz w jedno- wielowyrazowych tytułach utworów literackich i naukowych, w tytułach ich rozdziałów, w tytułach dzieł sztuki, zabytków językowych, odezw, deklaracji i ustaw. Piszemy np. Konstytucja 3 maja. Zapis małą literą możliwy byłby w przypadku, gdyby słowo traktat określało wydarzenie lub akt dziejowy, jak np. traktat wersalski. Ewelina Pałka |
|
| Ortografia | 2007-06-27 |
| Jak jest obowiązująca pisownia tytułów książek? | |
| W tytułach książek wielką literą piszemy jedynie pierwszy wyraz, chyba że inne są nazwami własnymi, np. Słownik poprawnej polszczyzny, Słownik języka polskiego, Encyklopedia powszechna, Ziemia obiecana, Ogniem i mieczem, Nigdy w życiu, Ja wam pokażę, Sto lat samotności, Kronika zapowiedzianej śmierci, ale: Pan Wołodyjowski, Magiczny urok Narnii, Rodzina Połanieckich, Przygody pana Bazylka, Niewiarygodne przygody Marka Piegusa itp. (Zob. Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN, reguła 73). Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2007-06-27 |
| Szanowni Państwo, uprzejmie proszę o udzielenie mi informacji na temat poprawnej pisowni zdania rozpoczynającego się od Uwaga:…. Jestem studentką (University of Westminster, Londyn) na wydziale tłumaczeń. Bardzo często mam w tłumaczeniu tego typu zdania. Chciałabym wiedzieć, jak należy pisać wyraz zaraz po dwukropku, np. Uwaga: Prace / prace te trzeba wykonywać zbiorowo. W tekstach polskich znalazłam, że pisownia ta powinna być z wielkiej litery, jako że jest to osobne zdanie. Mój wykładowca twierdzi jednak, że z małej gdyż jest po dwukropku. Nie jestem zatem pewna co jest poprawne. | |
| Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na postawione przez Panią pytanie. Na początku zaznaczę, że nie ma ścisłych reguł, które rozpatrują to zagadnienie. Wszystko zależy od tego, jak zinterpretujemy użycie dwukropka, który tu bardziej informuje niż ostrzega, bardziej nazywa niż dookreśla i nie tyle łączy, co wyszczególnia. Uwaga nie zapowiada zwrotu bezpośredniego (tylko w takim znaczeniu widniał ten wyraz, z następującym po nim wykrzyknikiem lub przecinkiem, w Słowniku interpunkcyjnym języka polskiego J. Podrackiego), lecz uwydatnia określony punkt, w którym zawarte jest zastrzeżenie. Dwukropek pełni tu funkcję wyszczególniającą - nazywa tekst uwagą i pokazuje, co się na nią składa. W Podręczniku polskiej interpunkcji E. Polańskiego i M. Szopy wyczytać można, że jeśli wyraz nie wchodzi w związki składniowe, nie musi być pisany po dwukropku wielką literą. Nie ma więc obowiązku pisania wyrazu prace wielką literą, choć można to uczynić. Użycie wielkiej litery ma większe uzasadnienie, gdy tekst jest dłuższy, kilkuzdaniowy, bo uwaga dotyczy wszystkich zdań, a nie tylko tego pierwszego. Wówczas wręcz zalecałbym stosowanie wielkiej litery, a nawet graficzne wyszczególnienie napisu uwaga (przykłady tego typu można znaleźć np. w Zasadach interpunkcji S. Jodłowskiego). Za wielką literą przemawia też fakt, że zdanie po dwukropku jest niezależne i brzmiałoby tak samo bez poprzedzenia go napisem uwaga. Znaczenia nie zmieniłoby również użycie kropki, a tylko mogłoby uprościć zapis, wszak wiadomo, jakiej litery po niej użyć... Marcin Kluczny |
|
| Ortografia | 2007-06-27 |
| Czy w kółko pisze się łącznie, czy osobno? | |
| Zdecydowanie osobno, co potwierdza np. Wielki słownik ortograficzny PWN. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2007-06-27 |
| Czy określenie wielka trójka na USA, Wielką Brytanię i ZSRR piszemy dużymi czy małymi literami? | |
| Określenie należy traktować jako peryfrastyczną (omawiającą, omowną) nazwę własną i pisać ją wielkimi literami, a więc: Wielka Trójka. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2007-06-27 |
| Jak piszemy: Wielki Mistrz Krzyżacki Ulrich von Jungingen czy wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen? | |
| Poprawny zapis to: wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen. Nazwy tytułów naukowych i zawodowych, godności i stopni wojskowych, godności osób duchownych itp. piszemy małą literą, np. profesor, dyrektor, książę, król, pułkownik, przeor, prymas. Traktując sformułowanie wielki mistrz krzyżacki jako nazwę godności, zapisujemy je także małą literą. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2007-06-27 |
| Jak napisać zwrot: Witam wszystkich tu zgromadzonych, Panie, Panów, Dzieci, Osoby starsze! (wielkimi czy małymi literami )? | |
| Zwroty adresatywne piszemy wielkimi literami jako wyraz szacunku do osoby, do której są kierowane. Zwrot adresatywny to bezposredni zwrot do osoby, np. w liście prywatnym, w liście oficjalnym. Z zacytowanego fragmentu wynika, że jest to przemówienie kierowane do grupy osób, one są adresatami wypowiadanych słów. Z takiego to powodu należy wszystkie określenia, które w jakimś sensie zastępują nazwy własne tych osób, pisać wielkimi literami: Szanowni Państwo, Drodzy Goście; Kochane Dzieci, Czcigodny Jubilacie itp. W tekście nie ma bezpośredniego zwrotu do wymienianych osób, są one tylko wyliczane, pisownia małą literą będzie zatem właściwa. Ciekawa - nawiasem mówiąc - kolejność i podział na grupy słuchaczy: osoby starsze to też panie i panowie :-). Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2007-06-27 |
| Kiedy i przez kogo, a przede wszystkim dlaczego tłómacz (ó kreskowane, od: tłomaczyć) został przemianowany na tłumacza? | |
| W okresie staropolskim występowała forma tłumacz, w której -łu- pochodzi z wokalizacji sonantu (w języku prasłowiańskim wyraz ten miał postać *tlmač). Tak powstała zbitka fonetyczna łu, jeżeli znalazła się przed spółgłoską nosową (m, n, ń), zmieniała się w ło, jak na przykład staropolskie słuńce przekształciło się w słońce. Podobnie wyrazy tłumacz, tłumaczyć zaczęto w XVII wieku wymawiać jako tłomacz, tłomaczyć, a od końca wieku XVIII pojawiło się w tekstach o kreskowane, które kiedyś oznaczało o pochylone (czyli dźwięk pośredni między samogłoskami o a u) - stąd zapis tłómacz, tłómaczyć. Kiedy w XIX stuleciu ó pochylone zrównało się w wymowie z u, zapis wyrazów tłumacz, tłumaczyć wrócił do stanu pierwotnego (staropolskiego). Mirosława Siuciak |
|
| Ortografia | 2007-06-26 |
| Jak poprawnie napisać w te i we wte? | |
| Możemy to zapisać dwojako: albo w tę i we w tę, albo wte i wewte. Pierwsze wyrażenie składa się w samych przyimków, zaimków i spójników, które należy napisać oddzielnie, natomiast drugie wyrażenie jest (dość potocznym) zrostem, w którym samogłoski nosowe ę przekształciły się w e i połączyły z zaimkami. Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2007-06-26 |
| Czy w nazwie yorkshire terrier słowo terrier piszemy przez 2 r? | |
| Nazwę tej rasy psów zapisujemy następująco: yorkshire terrier. Terrier rzeczywiście piszemy w tym wypadku przez dwa r. Jeśli natomiast chodzi nam ogólnie o grupę psów pochodzenia brytyjskiego, o gładkiej lub ostrej sierści, to piszemy teriery (przez jedno r). Do grupy terierów należy ponad 40 ras psów w tym np. foksteriery i właśnie yorkshire terriery. Alicja Podstolec |
|
| Ortografia | 2007-06-26 |
| Autorka artykułu pisze o ZLP, czyli Związku Lekarzy Polskich. Rozumiem, że kiedy pojawia się pełna nazwa, piszemy ją oczywiście wielkimi literami. Moje wątpliwości dotyczą przypadku, kiedy pojawia się tylko słowo związek, oczywiście oznaczające wyżej wymieniony ZLP. Piszemy go małą czy wielką literą? Jaka jest reguła i czy jest ona ostra (bez wyjątków), czy zależy od kontekstu, autora. Będę wdzięczna za rozwianie wątpliwości. | |
| Zasada, o którą chodzi w pytaniu, ma brzmienie niekategoryczne. Mówi bowiem o tym, że wielką literą można zapisać między innymi: a) nazwy pospolite użyte w funkcji nazw własnych osób i miejsc, np.: Mały Kapral a. mały kapral (= Napoleon), Srebrny Glob a. srebrny glob (= Księżyc), Całun Turyński a. całun turyński; b) nazwy uosobionych pojęć abstrakcyjnych, np.: " target=_blank>Miłość, Natura, Prawda; oraz właśnie c) skrócone nazwy instytucji, ich działów, organizacji, tytuły książek, jeśli wcześniej wystąpiły w tekście w pełnym brzmieniu, np.: Uniwersytet Gdański zatrudnia 1000 osób, w Uniwersytecie kształci się ...; Słownik języka polskiego pod red. X, w Słowniku jest takie hasło. Tak więc daje ta zasada autorowi tekstu wybór postaci ortograficznej. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2007-06-26 |
| Moje pytanie dotyczy pisowni słowa euroregion w nazwach danych euroregionów. A zatem: euroregion czy Euroregion Pomerania, Pro Europa Viadrina, Silesia, Glacensis itp.? Czy euroregion jest tu elementem nazwy własnej, czy też określeniem takim, jak województwo lub region? | |
| Pytanie w istocie zasadne. Należy - jak Pan zresztą proponuje - uznać wyraz euroregion za wyraz pospolity, niewchodzacy w skład nazwy własnej i pisać go małą literą, np. euroregion Silesia. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2007-06-26 |
| Jak piszemy: umowa na czas nieokreślony czy nie określony, nie licenjonowane oprogramowanie czy nielicenjonowane oprogramowanie? Czy łączna pisownia nie z imiesłowami przymiotnikowymi jest jedynie obowiązującą regułą, czy też można pisać oddzielnie, jeżeli wyczuwamy czasownikowy charakter określenia? | |
| Od 9 grudnia 1997 r. zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk partykułę nie z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi piszemy zawsze łącznie, bez względu na znaczenie, tzn. z imiesłowem użytym zarówno w znaczeniu przymiotnikowym, jak i w znaczeniu czasownikowym. Wyjątkowo rozłącznie należy pisać partykułę nie w wyraźnych przeciwstawieniach, jak np. nie pijący, ale jedzący, nie naruszony, ale całkowicie zniszczony, a także w strukturach przeczących, takich jak ani nie kochający, ani nie kochany (w takich przypadkach nie pisze się rozdzielnie nawet z przymiotnikami, np. nie czerwony, ale zielony). Jeżeli piszącemu szczególnie zależy na podkreśleniu czynnościowego („czasownikowego”) charakteru znaczenia zaprzeczanego imiesłowu, dopuszcza się świadomą rozłączną pisownię partykuły nie (zob. Wielki słownik ortograficzny, reguła 168). Podany przez Panią przykład nazwy umowy starsze dokumenty notują w pisowni rozdzielnej, a w świetle nowych zasad ortografii zalecana jest pisownia łączna – umowa na czas nieokreślony, podobnie nielicenjonowane oprogramowanie. Katarzyna Wyrwas |
|