| Różne | 2005-04-27 |
| Czy wyraz ostatnia to liczebnik czy przymiotnik? | |
| Zdecydowanie przymiotnik. Katarzyna Wyrwas | |
| Różne | 2005-04-27 |
| Dlaczego błona śluzowa jamy ustnej, gardłowej i kanalików nosowych, wiązadeł głosowych musi być wilgotna? | |
| Z tym pytaniem należy się zwrócić do lekarza, a nie do językoznawcy. Mirosława Siuciak | |
| Różne | 2005-04-20 |
| Dlaczego język uczniowski nazywamy gwarą, przecież odnosi się on do grupy społecznej, więc prawidłowa w tym przypadku byłaby nazwa socjolekt. | |
| Terminologia, choć w nauce precyzyjna, nie zawsze precyzyjnie jest stosowana, ponadto ewoluuje, zmienia się. Termin socjolekt jest stosunkowo niedawny. Rozpowszechniony od lat 90. XX wieku. Wcześniej właśnie termin gwara z odpowiednim określeniem uściślającym odnoszony był do zróżnicowania polszczyzny w różnych aspektach. Określa się w ten sposób mówioną odmianę języka ograniczoną terytorialnie i społecznie. Funkcjonowały więc i nadal funkcjonują terminy: gwara ludowa, gwara miejska (np. warszawska = wiech), gwara środowiskowa (np. złodziejska, studencka, uczniowska) oraz gwara zawodowa (np. lekarzy, rolników). Aldona Skudrzyk | |
| Różne | 2005-04-16 |
| Jakie rodzaje gramatyczne ma rzeczownik? Czy to prawda, ze w liczbie mnogiej mamy inne niż w pojedynczej? | |
| W istocie, rzeczownik posiada pięć rodzajów gramatycznych, a ponadto większość rzeczowników odmienia się przez liczby i przypadki. Prócz rodzaju żeńskiego i nijakiego istnieją zróżnicowane rzeczowniki męskie: męskoosobowe, męskozwierzęce (męskożywotne) i męskonieżywotne (męskorzeczowe). Nie jest to wymysł językoznawców, lecz jest uzasadnione zróżnicowaniem form rzeczownika w bierniku w połączeniu z określającymi je przymiotnikami, czyli widzę tego wspaniałego pana / tych wspaniałych panów, widzę tego wspaniałego konia / te wspaniałe konie, widzę ten wspaniały budynek / te wspaniałe budynki. Na tej właśnie podstawie w języku polskim istnieją aż trzy rodzaje męskie. Dokładnie te same nazwy rodzajów ma rzeczownik w liczbie mnogiej, nie odmienia się bowiem przez rodzaj, lecz go posiada raz na zawsze! Warto w tej kwestii prześledzić podręczniki Henryka Wróbla Gramatyka języka polskiego, Kraków 2001 oraz Mirosława Bańki Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa 2002. Iwona Loewe PS Na stronie Rady Języka Polskiego znaleźć można obszerne wyjaśnienia dotyczące rodzajów w języku polskim autorstwa prof. Andrzeja Markowskiego. Katarzyna Wyrwas | |
| Różne | 2005-04-14 |
| Prosiłbym o interpretację cytatu: Przez nazwy miejscowe, najstarsze i najtrwalsze pomniki dziejowe, opowiada dawno wymarły naród swoje dzieje; zachodzi tylko pytanie, czy jego głos pozostaje jeszcze dla nas zrozumiały? /W. Von Humboldt/. Z góry dziękuję! | |
| Nazwy miejscowe przechowują archaiczne formy wyrazów, wyrazy, które dawno wyszły z użycia (por. opole, bardo etc. – por. odpowiedzi na pytania o nazwy Opole, Bardo Śląskie, Ślęża, Żmigród i inne), ukazują stare sposoby tworzenia nazw geograficznych – np. od nazw właścicieli lub założycieli (Częstochowa, Tarnów, Przemyśl, Sławków, Tychy, Lublin, por. stosowne odpowiedzi), od cech krajobrazu (Dąbrowa, Brodnica, Trzciniec, Sosnowiec, Oleśnica, por. odpowiedzi na ten temat) itd. Więcej na temat sposobów tworzenia nazw geograficznych przeczytać można we wstępie do publikacji Marii Malec Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. [Katarzyna Wyrwas] | |
| Różne | 2005-03-24 |
| Proszę o określenie pojęć: literatura podmiotu i literatura przedmiotu. Dziękuję. | |
| Literatura przedmiotu to ogół prac pisemnych z zakresu danej nauki, specjalności, dotyczących jednego zagadnienia, tematu, jednej dziedziny. Literatura podmiotu to dzieła, które w pracy poddajemy analizie. Jeśli piszemy pracę analizując dzieła Kochanowskiego, w literaturze (bibliografii) podmiotowej znajdą się np. Treny, Pieśni, Odprawa posłów greckich etc., w literaturze (bibliografii) przedmiotowej zaś umieścimy monografie J. Ziomka, J. Pelca, S. Grzeszczuka i innych. Katarzyna Wyrwas | |
| Różne | 2005-03-21 |
| Dzień dobry! Chciałabym zasięgnąć informacji, czy istnieją jakieś normy języka polskiego, które regulują problem transkrypcji i transliteracji rosyjskich nazw własnych? Chodzi mi głównie o nazwy firm, marek handlowych, produktów. W polskich gazetach spotkać można najróżniejsze wersje nazwy jednej i tej samej firmy. Z góry dziękuję za odpowiedź. | |
| Istnieją, odpowiednie wyjaśnienia i tabele dotyczące transliteracji i transkrypcji słowiańskich alfabetów cyrylickich znajdzie Pani w Wielkim słowniku ortograficznym języka polskiego PWNpod red. E. Polańskiego. Jan Grzenia | |
| Różne | 2005-03-21 |
| Piszę pracę o klasyfikacji imion i nie do końca wiem, na jakiej podstawie mogę klasyfikować imiona poza ich etymologią. Prosiłbym o jakąkolwiek podpowiedź, wskazówkę. Z góry dziękuję. | |
| Już samo pochodzenie stwarza parę możliwości klasyfikowania. Po pierwsze, można klasyfikować wedle źródłosłowu (języka pochodzenia), a po drugie, według kręgu kulturowego, z którego wywodzi się wyraz (pochodzenia w szerszym sensie), na tej podstawie można wyróżnić imiona słowiańskie, chrześcijańskie, mitologiczne, arabskie i inne. Te dwa kryteria zachodzą na siebie, lecz nie całkowicie. Inna możliwa klasyfikacja oparta jest na pierwotnym znaczeniu wyrazów, np. w wielu językach istnieją imiona o znaczeniu ‘dar Boga’, inne odnoszą się do bogactwa, waleczności itd. Możliwa jest też klasyfikacja formalna, na jej podstawie można by wyodrębnić imiona niepodzielne słowotwórczo (synchronicznie) i pochodne. Kontynuując, można wyodrębnić formy zdrobniałe i spieszczone. To jeszcze nie wszystkie możliwości, ale skoro pisze Pan pracę tego rodzaju, to ma Pan możliwość skorzystania z porady opiekuna grupy lub seminarium, do czego zachęcam. Jan Grzenia | |
| Różne | 2005-03-20 |
| Jaką częścią mowy jest jeżeli? | |
| Jeżeli jest spójnikiem. Katarzyna Wyrwas | |
| Różne | 2005-03-16 |
| Witam, chciałbym się dowiedzieć, która z form pisania daty jest poprawna: Warszawa, 1 lutego 2005 r. czy Warszawa, dnia 1 lutego 2005 r. (osobiście uważam, że pierwsza). Z poważaniem, Maciej K. | |
| Poprawne są obie wersje. Ja zwykle stosuję drugą :-). Katarzyna Wyrwas | |
| Różne | 2005-03-04 |
| Dzień dobry! Chciałabym się dowiedzieć jaka jest różnica między gwarą a dialektem i czym właściwie jest socjolekt (dialekt socjologiczny)? Jakie rozróżniamy socjolekty? Pozdrawiam i życzę miłego dnia! | |
| Wszystkie te pojęcia odnoszą się do zróżnicowania polszczyzny: dialekt i gwara ze względów terytorialnych, natomiast socjolekt z powodów środowiskowych. Dialekt jest pojęciem nadrzędnym wobec gwary. Dialekty ukształtowały się na podłożu przedpiastowskich skupisk etniczno-językowych, które wiązać trzeba z ówczesnymi układami plemiennymi. W ten sposób wyróżnia się 5 podstawowych dialektów: kaszubski, śląski, małopolski, wielkopolski oraz mazowiecki. W obrębie każdego z tych dialektów wskazać można liczne gwary. Socjolekty to odmiany języka wyróżnione na podstawie różnorodnych więzi społecznych, środowiskowych, profesjonalnych, np. więzienny, uczniowski, marynarski, studencki, wędkarski itp. Warto poczytać: S. Grabias, Język w zachowaniach społecznych, Lublin 1997, A. Wilkoń, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Katowice 2000. Aldona Skudrzyk | |
| Różne | 2005-02-26 |
| Mam pracę o nazwiskach. Dokładnie pochodzenie i podstawa słowotwórcza. Proszę o wskazanie odpowiednich lektur oraz o wskazówki, od czego zacząć. Dziękuję. | |
| W takiej pracy w części teoretycznej warto wykorzystać np. publikację Marii Malec O imionach i nazwiskach w Polsce. Jeśli potrzebne są informacje o pochodzeniu konkretnych nazwisk, polecam słownik K. Rymuta Nazwiska Polaków. Słownik etymologiczno-historyczny. Inne pozycje bibliograficzne z tej dziedziny znaleźć można na naszej stronie pod linkiem Słowniki imion i nazwisk. Katarzyna Wyrwas | |
| Różne | 2005-02-02 |
| Witam! Postanowiłam zwrócić się do Pani z prośbą o odpowiedź na pewne pytanie. Na kolokwium z kultury języka polskiego, które pisałam w zeszłym tygodniu padło pytanie dotyczące innowacji językowych. Chodziło o napisanie, dlaczego właściwie się je wprowadza? Jaka jest ich funkcja? Odpowiedź, której oczekiwała pani profesor to odświeżanie języka. Moja odpowiedź brzmiała: Ponieważ umożliwiają ewolucję języka; włączają do słownika nowo utworzone słowa; czynią mowę bardziej precyzyjną i ułatwiają komunikację. Odpowiedź ta została uznana za całkowicie błędną. Czy rzeczywiście jest to błędna odpowiedź na powyższe pytanie? Jaka jest definicja innowacji językowych i czemu mają one służyć? Z góry dziękuję za odpowiedź na moje pytanie. Serdecznie pozdrawiam, Kasia M., studentka Politechniki Gdańskiej, wydz. ETI / informatyka | |
| Pani odpowiedź uznaję za całkowicie poprawną, choć oczywiście nie jest ona całkowicie pełna. Najogólniej rzecz ujmując, każdy nowy element w języku (na poziomie wymowy, słowotwórstwa, fleksji itd.) to innowacja językowa. Niektóre z innowacji to błędy, nie mają one funkcjonalnego uzasadnienia. Te zaś innowacje, które uznajemy za uzasadnione, pojawiają się z kilku względów. Może to być np. konieczność nazwania nowego zjawiska, rzeczy (np. laptop, talk show), nazwania po nowemu stosunku emocjonalnego do tego, o czym się mówi (np. odlotowy, superowy), uproszczenie odmiany, usunięcie wyjątków, skrócenie wypowiedzi (np. Rywingate zamiast afera związana z osobą Rywina) itd. Oczywiście niektóre innowacje służą tez odświeżeniu języka - pewnie chodzi o jego warstwę emocjonalną. Pełniejszą wiedzę na temat innowacji najłatwiej będzie Pani zdobyć, gdy sięgnie Pani do Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego. W haśle rzeczowym INNOWACJA JĘZYKOWA znajdzie Pani pełny opis zjawiska, propozycje klasyfikacji i wiele przykładów. Aldona Skudrzyk | |
| Różne | 2005-02-01 |
| Jakie są skróty następujących ocen: celujący, bardzo dobry, dobry, dostateczny, dopuszczający, niedostateczny, oraz ocen zachowania: wzorowe, bardzo dobre, dobre, poprawne, nieodpowiednie, naganne? | |
| Słowniki nie notują takich skrótów, ale oczywiście skróty nazw ocen funkcjonują od dawna w codziennej praktyce językowej, zwłaszcza wśród kadry nauczycielskiej. Dzięki życzliwości zaprzyjaźnionej polonistki ze szkoły podstawowej uzyskałam takie oto dane: celujący – cel, bardzo dobry – bdb, dobry – db, dostateczny – dst, dopuszczający – dop, niedostateczny – ndst. Oceny z zachowania zwykło się skracać następująco: wzorowe – wz, bardzo dobre – bdb, dobre – db, poprawne – pop, nieodpowiednie – ndp, naganne – ng. Katarzyna Wyrwas | |
| Różne | 2005-01-17 |
| Leksem wiadomo w interpretacji morfologicznej (Saloniego) jest czasownikiem niewłaściwym, w interpretacji syntaktycznej (Laskowskiego) to predykatyw. A jaką częścią mowy jest ten leksem w interpretacji tradycyjnej (tzw. szkolnej)? | |
| Ewa Jędrzejko i Małgorzata Kita w swojej Gramatyce języka polskiego o wyrazie wiadomo piszą o nim w podrozdziale zatytułowanym Czasowniki defektywne. Oto fragment: „Ograniczony (niepełny) paradygmat mają czasowniki niewłaściwe, nazywane też predykatywami. Do czasowników niewłaściwych zalicza się: 1. wyrazy takie jak: trzeba, można, powinien oraz szkoda, żal, wstyd...- przysługuje im tylko kategoria czasu (...) i trybu. Są nieosobowe, więc nie dopuszczają podmiotu, natomiast łączą się z bezokolicznikiem innych czasowników...”. Jak widać, pojawiły się już cztery nazwy: czasowniki defektywne, niewłaściwe, predykatywy, nieosobowe (czasownikiem nieosobowym nazywa wiadomo również Słownik współczesnego języka polskiego pod red. B. Dujana). Natomiast w podręczniku szkolnym – Język ojczysty (I klasa gimnazjum) wspomina się o tej grupie wyrazów przy okazji orzeczenia, nie nazywając ich w ogóle w jakiś określony sposób, bowiem znaleźć tam można takie oto stwierdzenie: „W funkcji orzeczenia mogą też wystąpić wyrazy typu: można, trzeba, warto, należy, szkoda, żal, brak, niepodobna, nie sposób...”. Biorąc pod uwagę te różne warianty, wydaje się, że najwłaściwsza dla grupy wyrazów, do której należy wiadomo, byłaby nazwa czasowniki niewłaściwe i taką chyba należałoby upowszechniać, także w szkolnych gramatykach. Ewa Biłas-Pleszak | |
| Różne | 2005-01-13 |
| Jak się nazywa nauka o nazwach ulic? Czy jest to ojkonimia? | |
| Ojkonimia jest nazwą pojemną – ogólnie jest to nauka o nazwach obiektów zamieszkałych, do których zalicza się miasta, wsie, przysiółki, osiedla, dzielnice itp. Można do tej grupy zaliczyć także ulice. Katarzyna Wyrwas | |
| Różne | 2005-01-12 |
| Wyraz nigdy - jaka to część mowy? | |
| Nigdy to przysłówek. Nazwy części mowy przy wyrazach hasłowych umieszcza np. Słownik współczesnego języka polskiego pod red. B. Dunaja. Katarzyna Wyrwas | |
| Różne | 2005-01-03 |
| Co to jest oboczność tematyczna rzeczownika? | |
| Temat to (w miarę) stała, niezmienna część wyrazu, która pozostaje po odcięciu końcówki odmiany, np. nog-a, nog’-i, nodz-e, nóg-ø. Oboczność tematyczna to wymiana głosek w temacie wyrazu – w powyższych przykładach są to oboczności g:g’, g:dz, o:ó. Katarzyna Wyrwas | |
| Różne | 2004-12-22 |
| Czy z treści zacytowanego poniżej przepisu wynika jednoznacznie, że czytelne naniesienie na awersie recepty treści obejmującej dane określone w rozporządzeniu musi być dokonane również własnoręcznie przez osobę uprawnioną? Oto przepis: „Wystawienie recepty polega na czytelnym naniesieniu na awersie recepty treści obejmującej dane określone w rozporządzeniu oraz złożeniu własnoręcznego podpisu przez osobę uprawnioną na podstawie odrębnych przepisów do wystawiania recept, zwaną dalej osobą wystawiającą receptę”. | |
| Z cytowanego fragmentu nie wynika, że osoba wystawiająca receptę musi jej treść napisać własnoręcznie, własną ręką ma się jedynie podpisać. Swoją drogą właśnie w przypadku recepty własnoręcznie nie zawsze oznacza czytelnie! ;-). Katarzyna Wyrwas | |
| Różne | 2004-12-22 |
| Czy na początku zdania można użyć cyfr arabskich (31 osób spotkało się wczoraj), czy należy liczbę napisać słownie lub zmienić szyk zdania? | |
| Rozpoczynanie zdania cyfrą rzymską czy arabską nie jest zakazane. Katarzyna Wyrwas | |