| Znaczenie | 2011-02-26 |
| Czy możliwe jest użycie nazw kulturologia antropocentryczna i literaturoznawstwo interkulturowe jako dyscyplin/dziedzin naukowych, czy mają one w ogóle sens? | |
| Trudno opowiedzieć się jednoznacznie za sensem nazw dyscyplin/dziedzin naukowych, które Pani wymienia. KBN (Komitet Badań Naukowych), który jest naczelnym organem administracji rządowej do spraw polityki naukowej i naukowo-technicznej Polski, nie umieszcza ich na liście dyscyplin/dziedzin naukowych. Okazuje się jednak, że możliwe jest użycie takich pojęć. Na Wydziale Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego są katedry używające nazw, o których mowa: Instytut Kulturologii i Lingwistyki Antropocentrycznej, Katedra Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej. Czym jednak różniłby się przedmiot zainteresowania kulturoznawstwa od tematyki badań kulturologii? Czy możliwe są obserwacje kulturowe bez odnoszenia się do ich interkulturowości (pleonazm?)? Trudno o odpowiedź na te pytania. Mając jednak na uwadze fakt, że podziały w nauce zmieniają się niczym obrazy w kalejdoskopie, a powstawanie interdyscyplinarnych sfer badań jest coraz częstszym zjawiskiem, niebezpiecznie byłoby odmawiać racji bytu takim nazwom, choć obecnie wydają się one przejawem mnożenia bytów i chyba uznałabym je za nieuzasadnione. Kinga Knapik | |
| Znaczenie | 2011-01-11 |
| zwracam się do Państwa z pytaniem, czy też z prośbą o wyjaśnienie słowa: restaurator. Zajmowałem się zawodowo renowacją mebli - inaczej restaurowniem, odnawianiem itp. Uważam, że niepoprawne jest nazywanie właścicieli restauracji restauratorami. Czy mam rację? | |
| Współczesne słowniki języka polskiego notują wyraz restaurator zasadniczo w dwóch znaczeniach: 1) ‘właściciel lub szef restauracji’ i stąd mamy formy restauratorski, restauratorka; oraz 2) ‘konserwator zabytków architektonicznych lub dzieł sztuki’ i tu też funkcjonują leksemy: restauratorski, restauratorka. Joanna Przyklenk | |
| Znaczenie | 2011-01-11 |
| Czy słowa rzetelny i wiarygodny to synonimy? Jeśli tak, to proszę o przykład zdania, w którym można użyć zarówno jednego, jak i drugiego z tych słów jednocześnie, nie zmieniając sensu owego zdania. | |
| By dostrzec różnice w odcieniach znaczeń, należałoby sięgnąć do definicji Samuela B. Lindego, spośród których wiarogodny to ‘zasługujący na wiarę’ (obecnie dosłownie parafrazowany), zaś rzetelny to ‘dotrzymujący wiary’. I rzeczywiście, trudno nie oprzeć się wrażeniu, że przymiotnik rzetelny (dawniej ściślej utożsamiany semantycznie z przymiotnikiem autentyczny – jak wnosi Słownik wyrazów zapomnianych, a także Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego) przewyższa stopień wiarygodności. Obecnie takie niuanse znaczeniowe ulegają ujednoliceniu, także w Uniwersalnym słowniku języka polskiego przymiotnik wiarygodny jest definiowany jako ‘rzetelny’, a nawet ‘pewny’. Jak widać, w określonych kontekstach słowa te uznaje się za synonimy. Coś rzetelnego (tudzież wiarygodnego) to zatem coś sprawdzonego: Rzetelne (wiarygodne) informacje to informacje z pierwszej ręki. Dodać należy, że przymiotnik rzetelny jest współcześnie pojęciem szerszym. Zgodnie z ww. słownikiem mieści w sobie także dwa inne znaczenia: ‘należyty’ oraz – w ujęciu osobowym – ‘należycie wypełniający obowiązki’. Marcin Kluczny | |
| Znaczenie | 2011-01-11 |
| Proszę o odpowiedź na pytanie, która z form jest poprawna: święconka czy też święcone? Chodzi oczywiście o tradycyjny koszyk wielkanocny. | |
| Słowniki notują zarówno święconkę, jak i święcone w znaczeniu ‘tradycyjne pokarmy wielkanocne, układane w koszyczku i pokropione przez kapłana wodą święconą w Wielką Sobotę’. Zatem to, co mamy w koszyczku wielkanocnym, możemy opatrywać zarówno nazwą święcone, jak i święconka. Joanna Przyklenk | |
| Znaczenie | 2010-12-12 |
| Zastanawiam się nad użyciem wyrazów: przyswoić; przyswajać. Czy mają one takie samo znaczenie? Co do rzeczownika, w słowniku ortograficznym znalazłam tylko: przyswojenie, nie przyswajanie. Czy w związku z tym zdanie o treści: (Ktoś) oferuje wsparcie w przyswojeniu wiadomości i rozwijaniu umiejętności z zakresu (...) jest poprawne? Być może, użycie konstrukcji: (Ktoś) oferuje wsparcie w poszerzaniu wiedzy i rozwijaniu wiadomości z zakresu (...) byłoby bardziej odpowiednie? | |
| Wyrazy te to jeden czasownik, jednak w różnych aspektach. Przyswoić to czasownik dokonany, czyli mówiący o czynności zakończonej. Z kolei przyswajać to czasownik niedokonany, który mówi o czynności trwającej lub powtarzającej się. Różnią się zatem znaczeniem. Jeśli chodzi o przytoczone przez Panią zdanie: Ktoś oferuje pomoc w przyswojeniu wiadomości z jakiegoś zakresu – to tak zbudowane zdanie nie zawiera w sobie błędu. Co ciekawe, drugie proponowane przez Panią zdanie, choć oczywiście jest zbudowane poprawnie, kryje w sobie ten aspekt niedokonany: poszerzanie i rozwijanie (w przeciwieństwie do poszerzenia i rozwinięcia) sugerują jakiś stały, dłuższy proces. Jeżeli jedno z tych zdań miałoby pojawić się np. w reklamie, sugeruję użycie pierwszego, gdzie użyte czasowniki dają odbiorcy wrażenie pewności efektu jego starań. Ewelina Pałka | |
| Znaczenie | 2010-12-12 |
| Uprzejmie proszę o udzielenie możliwie jednoznacznej odpowiedzi: czy osoba, która ukończyła wydział prawa i administracji uczelni wyższej, może posługiwać się w określeniu własnej profesji tytułem prawnika? | |
| Słowniki języka polskiego notują wyraz prawnik w znaczeniu ‘osoba wykształcona w zakresie prawa, udzielająca porad prawnych i reprezentująca ludzi w sądzie’(Inny słownik języka polskiego, red. A. Bańko, PWN) lub ‘osoba mająca wykształcenie prawnicze, specjalista w dziedzinie praw’ (Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz. PWN). Zgodnie z definicjami słownikowymi wydaje się, że osoba, która ukończyła wydział prawa i administracji uczelni wyższej, może posługiwać się w określeniu własnej profesji tytułem prawnika. Proszę jednak pamiętać, że prawnik to nie zawód. Osoba, która ukończyła studia wyższe w wymienionym zakresie może uzyskać zawód adwokata lub radcy prawnego, jeśli dodatkowo odbędzie aplikację adwokacką i złoży państwowy egzamin adwokacki. Analogicznie, jeśli chodzi o radcę prawnego (Encyklopedia prawa, red. U. Kalina-Prasznic. Warszawa 2007). Kinga Knapik | |
| Znaczenie | 2010-12-03 |
| Regulamin jednej z popularnych gier internetowych zakazuje wysyłania wulgarnych wiadomości i obrazy innych graczy. Jeden z punktów dotyczy cenzury: Stosowanie "pseudocenzury" (np.: gwiazdkowania, zmiany pojedynczych liter itd.) będzie także uznawane za obrazę gracza. Pozwolę sobie podać przykład tego typu wiadomości: Dorwę cię, ty k***o. Moje pytanie brzmi: czy zastosowanie terminu pseudocenzura jest właściwe, czy taki termin w ogóle istnieje w języku polskim? | |
| Nieobecność jakiegoś wyrazu w słownikach ogólnych języka polskiego wcale nie musi oznaczać, że wyraz ten nie istnieje lub został utworzony niezgodnie z regułami polszczyzny. Pseudocenzura niewątpliwie należy do polskich rzeczowników złożonych (są to tzw. kompozycje) i powstał zupełnie poprawnie z połączenia dwóch podstaw słowotwórczych pseudo- oraz -cenzura jako termin oznaczający działanie, które tylko udaje prawdziwą cenzurę. Oczywiście nie należy wyrazu pseudocenzura w zacytowanym przez Panią tekście użyte umieszczać w cudzysłowie, gdyż nie ma on w nim ani wydźwięku ironicznego, ani nie przynależy do innego stylu niż pozostałe fragmenty. Katarzyna Mazur | |
| Znaczenie | 2010-12-03 |
| Chciałabym zapytać, kim jest szwagierka, a kim szwagier? Czy te nazwy mogą dotyczyć kilku różnych krewnych? | |
| Zwykle przez szwagra rozumie się ‘męża siostry albo brata żony lub męża; też: męża szwagierki’ i odpowiednio przez szwagierkę – ‘siostrę męża lub żony; też: żonę szwagra’. Ponieważ polszczyzna w czasie swego rozwoju systematycznie pozbywała się nazw pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego, wiele określeń opisujących skomplikowane relacje rodzinne zostało wypartych przez szwagier/szwagierka. Dziś także obserwuje się ich rosnący udział w nazywaniu powinowatych, szczególnie tam, gdzie nie wie się już, w jaki sposób owo powinowactwo nazwać. Joanna Przyklenk | |
| Znaczenie | 2010-12-03 |
| Mam uprzejmą prośbę o wytłumaczenie, czy prezydent jest na uchodźstwie, czy też na wychodźstwie? | |
| Obydwie formy można uznać za właściwe. Zarówno uchodźstwo, jak i wychodźstwo oznaczają ‘stały lub czasowy pobyt poza granicami własnego państwa, spowodowany niekorzystną dla kogoś sytuacją ekonomiczną, polityczną itp. we własnym kraju’ i tworzą związki wyrazowe typu: przebywać na uchodźstwie bądź przebywać na wychodźstwie. Joanna Przyklenk | |
| Znaczenie | 2010-11-23 |
| Chciałbym prosić o informację, czy poprawne jest słowo pyprać i co ono oznacza, jaka jest jego etymologia? | |
| Słowo pyprać jest gwarowym wariantem ogólnopolskiego paprać, które ma dwa znaczenia: 1) ‘babrać, brudzić, walać, paskudzić’, np. paprać ubranie; 2) ‘robić coś niedbale, niechlujnie’, np. paprać robotę. Na skutek typowego dla gwar przesunięcia wymowy samogłosek nastąpiła wymiana samogłoski a na y. Z punktu widzenia normy języka ogólnego czasownik pyprać jest niepoprawny, gdyż należy do słownictwa gwarowego. Spotykany jest w gwarze śląskiej, w której też funkcjonuje utworzony od niego rzeczownik pyprok, oznaczający osobę wykonującą niechlujnie jakąś pracę. Mirosława Siuciak | |
| Znaczenie | 2010-11-14 |
| Chciałbym się dowiedzieć, czy wyrażenie paść się może być użyte w odniesieniu do drobiu, jak np. Kury się pasą. Jeśli nie, to jakie inne wyrażenie jest używane w takiej sytuacji? | |
| Czasownik paść ma dwa znaczenia: 1) ‘pilnować bydła (= ‘rogatych zwierząt domowych’), owiec itp. na pastwisku’ oraz 2) ‘karmić, dawać jedzenie, tuczyć zwierzęta hodowlane’. W tym drugim znaczeniu omawiany czasownik może być zatem użyty w stosunku do kur, bo zasadniczo kur nie wyprowadza się na jakieś pastwisko, by tam je paść, co pozwala nam wykluczyć pierwsze ze znaczeń. Warto też zaznaczyć, iż rozpowszechnione jest stosowanie paść w odniesieniu do gęsi i świń. Joanna Przyklenk | |
| Znaczenie | 2010-02-05 |
| Co oznacza słowo tryb? Chodzi o użycie słowa w przepisie prawnym. | |
| Rzeczownik tryb oznacza ‘procedurę; metodę; tok postępowania’. Joanna Przyklenk | |
| Znaczenie | 2009-03-30 |
| Chciałbym prosić o wyjaśnienie różnicy semantycznej między wyrazami maskulizm i maskulinizm. Spotkałem się z definicjami takimi, że ten pierwszy oznacza jedynie ideologię, będącą opozycją do feminizmu, a ten drugi jedynie cechę, która oznacza pierwiastki męskie np. w wyglądzie. W pewnym momencie poszukiwań wyjaśnień moich wątpliwości natrafiłem na informację, która mówiła o tym, że maskulinizm obecnie oznacza zarówno ideologię, jak i cechę, natomiast maskulizm tylko ideologię. Ponoć jest to błędne twierdzenie, gdyż na gruncie języka polskiego wyraz maskulinizm pojawił się jako pierwszy i oznaczał jedynie cechę, a wyraz maskulizm pojawił się później, oznaczając tylko ideologię - nie można wyrazowi, który pojawił się wcześniej, przypisać znaczenia wyrazu, jaki w języku zadomowił się później. Bardzo proszę o informację, w jakich kontekstach można używać jednego i drugiego wyrazu oraz co ostatecznie oznaczają przymiotniki maskulistyczny i maskulinistyczny. | |
| Pana wahania w ocenie wyrazów maskulinizm i maskulizm wynikają z przekonania, że, cytuję, „nie można wyrazowi, który pojawił się wcześniej, przypisać znaczenia wyrazu, jaki w języku zadomowił się później.” Można. Oba wyrazy mają źródła łacińskie: mascŭlĭnŭs ‘męski’ i mascŭlŭs ‘męski, odważny, silny’. Wyraz maskulinizm pojawił się już na początku XX wieku, odnotowany jest w tzw. Słowniku warszawskim. W późniejszym Słowniku pod red. W. Doroszewskiego mamy hasła: maskulinizm ‘nabieranie cech męskich przez kobiety, maskulinizacja i maskulinizować 1. ‘wywoływanie u samic cech płci męskiej’ oraz jęz. ‘nadawać formę męską rzeczownikom innego rodzaju’. We współczesnym Uniwersalnym słowniku języka polskiego nadal brak hasła maskulizm, ale wyraz maskulinizm ma już nowe znaczenie: ‘męski punkt widzenia’ (cytat: Zarzucano autorowi niezrozumienie psychiki kobiecej i skrajny maskulinizm). Wyrazu maskulizm słowniki nadal nie notują, ale funkcjonuje on na szeroką skalę w Internecie jako synonim słowa maskulinizm w znaczeniu ‘ruch społeczny’. Rozszerzane znaczenia znaku językowego to nic nowego, nic też nowego w tworzeniu neologizmów (tu mam na myśli maskulizm jako antonim fenimizmu). Który wyraz „zwycięży”? Tego przewidzieć się nie da. Jak chodzi o przymiotniki maskulistyczny i maskulinistyczny, utworzone są według norm języka polskiego (por. humanizm – humanistyczny, optymizm – optymistyczny, realizm – realistyczny) i mają znaczenie ogólne: ‘odnoszący się do maskulizmu i maskulinizmu. Szczegółowe treści uwarunkowane są znaczeniem rzeczownika, który określają. Krystyna Kleszczowa | |
| Znaczenie | 2009-03-30 |
| Czy poprawne jest zdanie: Ściągnęłam to (materiały, informacje) z Internetu? Nie znalazłam w słownikach znaczenia wyrazu ściągać odnoszącego się do Internetu. Czy możemy się takim stwierdzeniem posługiwać w mowie oficjalnej, w piśmie, np. uczniowie w wypracowaniach? | |
| W nowej sytuacji użytkownicy języka albo pożyczają wyraz z innego języka, albo dostosowują znany im znak językowy do nowych realiów. Tak naprawdę, to czynią to nieustająco, bo życie za każdym razem rodzi sytuacje niepowtarzalne, za każdym razem dobieramy znane nam znaki do nowych realiów. Jak mówić o sytuacji, gdy sięgamy po wiedzę do Internetu? Można czerpać wiedzę z Internetu, zasięgać informacji z Internetu, zbierać informacje w Internecie, ale częściej mówimy: ściągać informacje z Internetu. Łatwo zauważyć różnię stylistyczną. Ostatni zwrot brzmi potocznie. Czasownik ściągnąć – ściągać ma w polszczyźnie wiele znaczeń. I np. w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” wydzielono ich aż 9, np. ‘ciągnąć, opuścić (opuszczać) na dół’, ‘ciągnąć, zdjąć (zdejmować) z kogoś lub z czegoś coś (zwykle jakąś część ubrania)’, np. Ściągnął kurtkę; ‘opasać (opasywać) czymś, np. paskiem, sznurkiem (ściskać)’ itd. Faktycznie, brak znaczenia ‘gromadzić wiedzę z Internetu’. Prawdopodobnie jest to metaforyczne użycie znaczenia 5. ‘odprowadzić (odprowadzać), wydobyć (wydobywać) skądś ciecz za pomocą rur, drenów itp.’, np. Ściągnąć wino z gąsiora do butelek, zwłaszcza że obraz ten dopełnia 7., potoczne znaczenie: ‘spowodować (powodować) przybycie kogoś lub czegoś w dane miejsce’, por. Kazałem ściągnąć wszystkie potrzebne dokumenty; Ściągnęłam do domu cały potrzebny na wyprawę sprzęt. Jak na razie, zdanie: Ściągnęłam to (materiały, informacje) z Internetu brzmi potocznie. Czy w przyszłości straci to zabarwienie? Czas pokaże. Krystyna Kleszczowa | |
| Znaczenie | 2009-03-28 |
| Nie wiem, jak sformułować zwrot: wrzucać ręczniki do kosza (jako wrzucanie do czegoś) czy wyrzucać ręczniki do kosza (jako wyrzucanie czegoś). | |
| Wybór czasownika powinien być podyktowany tym, co się chce w sformułowaniu wyrazić. Jeśli ręczniki są niepotrzebne, przeznaczone do usunięcia, pożądane będzie użycie jednoznacznie brzmiącego czasownika wyrzucać o znaczeniu ‘usuwać coś, pozbywać się czegoś niepotrzebnego’. Brudne, zużyte ręczniki można też oczywiście wrzucać do kosza, czyli ‘rzucając umieszczać w koszu’, a czasownik ten powie nam o samej czynności (ruchu), nie będzie jednak – jak poprzedni – akcentował faktu, że rzucamy czymś już nam niepotrzebnym. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2009-03-28 |
| Czy poprawne jest użycie jakkolwiek zamiast jednak w poniższym zdaniu: Jednak wiele z tych leków posiada działania uboczne, które powinny zostać omówione z pacjentem? | |
| Podane zdanie zaczyna spójnik jednak, co oznacza, że nie jest ono pierwszym zdaniem tekstu. Wnioskowanie poprawne zakłada, że użyto go jako synonimu, czyli wyrazu bliskoznacznego spójnika (elementu łączącego zdania) ale. W takim razie zastąpienie ich obu spójnikiem jakkolwiek jest błędne. Wnioskowanie drugie pozwala także przypuszczać, że spójnik jednak został niepoprawnie użyty, ponieważ nadawca myślał o połączeniu przyzwalającym, czyli takim, w którym fakt wyrażony w zdaniu pierwszym jest obwarowany pewna wątpliwością. Najpopularniejsze poprawne spójniki w tym miejscu to chociaż, mimo że. Odpowiedź schematyczna wygląda tak: Zdanie przeciwstawne wprowadzają spójniki: ale (neutralny), jednak (nieco książkowy, bardziej oficjalny) Zdanie przyzwalające wprowadzają spójniki: chociaż, mimo że, jakkolwiek (książkowy). Iwona Loewe | |
| Znaczenie | 2009-03-16 |
| Mam pytanie o znaczenie słowa, na które natknęłam się przypadkiem w tekście z okolic Stalowej Woli – Moch, ewentualnie Mochy (forma tekstowa Mochów - D. lm.). | |
| Wyraz Moch poświadczony jest przez tzw. „Słownik warszawski”, gdzie znajdujemy informację o jego znaczeniu: ‘zbór kapłaństwa celtyckiej Cerydwy, znaczy tyle, co chlew’. Joanna Przyklenk | |
| Znaczenie | 2008-09-02 |
| Jaka jest różnica pomiędzy słowami rżysko i ściernisko? | |
| Między wyrazami ściernisko i rżysko zachodzi relacja synonimii częściowej, co oznacza, że współcześnie są one używane zamiennie w wielu kontekstach. Zasadniczy człon ich definicji leksykalnej przyjmuje następujący kształt: ‘pole po skoszonym zbożu’. Sięgnięcie do etymologii obu przywołanych słów pozwala natomiast dostrzec, jakie cechy określanego obiektu znalazły odzwierciedlenie w jego nazwie, a jednocześnie wytłumaczyć trafność pozornie absurdalnego zestawienia, które mogłoby pojawić się np. w gwarze: „to jest ściernisko, ale nie rżysko”. Ściernisko to, jak podaje Słownik etymologiczny języka polskiego Wiesława Borysia, formacja pochodna od obecnego w systemie języka polskiego już w XV w. rzeczownika ścierń, oznaczającego pozostałe na polu po zżęciu części roślin uprawnych i kontynuującego prasłowiańskie *stŕnь (z ŕ sonantycznym) wywodzące się od *tŕnь, który funkcjonował w prasłowiańszczyźnie w znaczeniu ‘cierń, ostry kolec rośliny’, a swoje źródło ma w praindoeuropejskim rdzeniu *(s)ter- (‘być twardym’). Z kolei znane już w XV stuleciu słowo rżysko wiązać należy z obecnie jedynie dialektalną, ale dawniej ogólnopolską postacią reż używaną na określenie rośliny o łacińskiej nazwie Secale cereale, czyli dzisiejszego żyta. Omawiany wyraz powstał poprzez dodanie przyrostka -isko do mającego swe korzenie w języku prasłowiańskim rzeczownika *rъžь ‘żyto (jako gatunek zboża)’, a współcześnie jego bliskoznacznikiem jest także forma żytnisko, hiponimiczna, względem ścierniska, a więc mająca mniejszy niż ściernisko zakres znaczeniowy (każde żytnisko jest ścierniskiem, ale nie odwrotnie). Katarzyna Mazur | |
| Znaczenie | 2008-08-27 |
| Co znaczy słowo foniatra? | |
| Foniatra to nazwa określająca specjalistę zajmującego się leczeniem zaburzeń głosu. Foniatria to dział medycyny, nauka o wydawaniu głosu przez człowieka, jego zaburzeniach i leczeniu (zob. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN). Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2008-08-25 |
| Jak znaczeniowo różnią się od siebie partykuły że oraz iż? Ja jestem zwolennikiem że, ponieważ iż kojarzy mi się z nadmiernie pompatycznym stylem pisania, jednak w tekście mojego autorstwa pani redaktor poprawia moje że na iż (przygotowuję monografię). Która partykuła powinna być uprzywilejowana w przypadku wątpliwości? Np. zamiast: Świadkowie twierdzą, iż Whitehead był odwiedzany przez braci Wright, którzy negocjowali z nim kupno jego silnika i wymieniali się z nim doświadczeniami w zakresie budowy aparatów latających, moim zdaniem lepiej będzie: Świadkowie twierdzą, że Whitehead był odwiedzany przez braci Wright, którzy negocjowali z nim kupno jego silnika i wymieniali się z nim doświadczeniami w zakresie budowy aparatów latających. Proszę o opinię i z góry dziękuję za odpowiedź. | |
| Wyrazy że i iż to spójniki, a nie partykuły (istnieją wprawdzie partykuły że i -że, ale nie o nich mowa w pytaniu, por. Upał był, że hej! Że też musiałeś to zgubić! Idźże stąd!). Wystarczy przeczytać definicje w Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza, aby przekonać się, że wymienione spójniki są znaczeniowo równoważne – obie definicje zawierają tekst: ‘[spójnik – K.W.] wprowadza zdanie podrzędne określające przedmiot czyjejś wypowiedzi, myśli, emocji, czyjegoś doznania lub spostrzeżenia’. W definicje iż podany jest jako synonimiczny spójnik że. Iż jest w słownikach określany jako słowo książkowe, a słownictwo książkowe to takie – cytując autorów wymienionego słownika – którego „rozumienie i stosowanie wymaga przygotowania intelektualnego i kompetencji językowych większych niż te, które stanowią motywację używania słownictwa podstawowego. Może zatem przyjąć, że kwalifikator książk. odnosi się do tego poziomu słownictwa, które charakteryzuje wypowiedzi osób należących do warstwy inteligencji humanistycznej” (t. 1, s. XL-XLI). W Innym słowniku języka polskiego pod red. M. Bańko za słowa książkowe uznawane są te, które występują zwykle w pisanej odmianie języka lub w starannych wypowiedziach mówionych, przeważnie należą one do stylu publicystycznego lub literackiego (t. 1, s. XXV), a także naukowego. Widać zatem, że oba synonimiczne gramatycznie i znaczeniowo spójniki wprowadzające różnego typu zdania podrzędne różni jedynie stylistyczne nacechowanie i częstość użycia – że występuje znacznie częściej niż iż (por. hasło iż w Słowniku ojczyzny polszczyzny J. Miodka, spójnikiem. 260). Że jest spójnikiem uniwersalnym, ponadstylowym, może bowiem pojawić się zarówno w tekście naukowym, jak i potocznym, iż natomiast jest niejako zarezerwowane dla stylu wyższego. Nie znaczy to w żadnym wypadku, iż że jest wariantem gorszym! Zdanie poprzednie doprowadza nas do jeszcze jednej kwestii z że – iż związanej: spójnik iż jest również używany w sytuacjach, kiedy w zdaniu użyto już wcześniej spójnika że i aby uniknąć powtórzenia, należy wprowadzić iż, por. też przykład z Innego słownika…: Czasem mam go tak dość, że myślę, iż byłoby lepiej, gdyby umarł. Oczywiście trudno sobie wyobrazić to zdanie wymówione, ale takie konstrukcje w języku pisanym to częsta praktyka. Katarzyna Wyrwas | |