| Poprawność komunikacyjna | 2015-03-23 |
| Czy sformułowanie dam pracę jest prawidłowe? | |
| Przytoczone sformułowanie uznać należy za poprawne. W „Słowniku języka polskiego PWN” zanotowano (wśród wielu innych) następujące znaczenie czasownika dać: ‘powierzyć komuś jakąś pracę, jakieś stanowisko’. W ten sposób zazwyczaj w prasie tytułuje się rubrykę z ogłoszeniami pracodawców. Co ciekawe, dawniej słowo to – zgodnie z definicją przytoczoną w „Słowniku języka polskiego” pod red. W. Doroszewskiego nie oznaczało – tak jak obecnie – zatrudniającego, ale pracownika, tj. człowieka dającego komuś swoją pracę, a zmianę znaczenia uwarunkowały osobliwe przemiany kulturowe. Zdaje się, że powszechne zastosowanie formuły dam pracę wynika przede wszystkim ze specyfiki sytuacji komunikacyjnej i wymogu ekonomii języka – ze względu na ograniczoną liczbę znaków w ogłoszeniu. Rzadziej używa się w tego typu tekstach sformułowań typu zatrudnię na stanowisku czy przyjmę do pracy. Maria Zając | |
| Poprawność komunikacyjna | 2015-03-21 |
| Czy poprawne jest użycie zwrotu szalenie zaniepokojony (oficjalne przemówienie Pana Prezydenta RP w związku z zamachem w Tunezji)? Domyślam się, że miał to być synonim przysłówka bardzo (zaniepokojony). Biorąc jednak pod uwagę kontekst, w jakim użyto tego zwrotu, uważam, że słowo szalenie wprowadza do tej wypowiedzi element nadmiernej potoczności (w stylu: szalenie przystojny itd.). | |
| Szalenie jest wyrazem w słownikach języka polskiego opatrywanym definicją «w dużym stopniu; niezmiernie, ogromnie», a ponadto oznaczanym jako książkowy, czyli taki, który występuje w pisanej odmianie języka lub w starannych wypowiedziach mówionych (wyrazy tak kwalifikowane przeważnie należą do stylu publicystycznego lub literackiego czy naukowego). „Uniwersalny słownika języka polskiego PWN” pod red. S. Dubisza podaje następujące przykłady użycia: Szalenie trudno go przekonać. Szalenie miła dziewczyna. Szalenie modny fason sukienki. Szalenie komuś imponować. Szalenie kogoś, coś lubić. Słownik starszy, pod red. W. Doroszewskiego, podaje literackie przykłady zaczerpnięte z dzieł Kuncewiczowej, Żeromskiego, Prusa, a nawet Słowackiego (zob. http://doroszewski.pwn.pl/haslo/szalenie%20II/). Wydawałoby się, że taka argumentacja wystarczy, lecz mamy jeszcze „Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego, w którym zwraca się uwagę na fakt, że przysłówek ten bywa od jakiegoś czasu w polszczyźnie nadużywany, zapewne najpierw w przeświadczeniu, że jest słowem eleganckim, dla podniesienia stylu wypowiedzi, ale jako nadużywany w kontekstach potocznych uległ upotocznieniu i obecnie elegancki, przynależący do stylu wysokiego już nie jest, co odnotowuje wskazany słownik i na co wskazuje również trafnie Pana wyczucie językowe. Myślę, że Pan Prezydent użył tego słowa w dobrej wierze, chcąc w książkowy sposób wyrazić swoje emocje, które wyrazić jako głowa państwa w tak smutnej chwili powinien, lecz uczynił to nieświadom zmiany, jaka się niepostrzeżenie w odbiorze tego przysłówka dokonała. Zapewne duża część społeczeństwa zmiany tej – jako faktu stosunkowo nowego – również jeszcze nie dostrzega. Katarzyna Wyrwas | |
| Poprawność komunikacyjna | 2015-02-18 |
| Jak prawidłowo powiedzieć: Teraz ma być wykonany (czy odegrany) hymn narodowy? | |
| Wedle „Wielkiego słownika języka polskiego” (www.wsjp.pl) hymn narodowy można odegrać, odśpiewać albo ogólnie – wykonać (wykonywać). Katarzyna Wyrwas | |
| Poprawność komunikacyjna | 2015-02-16 |
| Które z wymienionych wyrażeń są poprawne i mogą być używane w języku codziennym: do wynajmu, na wynajem, do wynajęcia? | |
| Wszystkie podane wyrażenia są poprawne i jest możliwe posługiwanie się nimi zarówno w komunikacji potocznej, jak i oficjalnej. Można oferować mieszkanie do wynajęcia, dom na wynajem, a także mieć pokoje do wynajmu. Wyrażenia można stosować zamiennie, bez względu na pojawiający się po nich rzeczownik, choć „Nowy słownik poprawnej polszczyzny” pod red. A. Markowskiego rzeczownik wynajem uznaje za wyraz należący do urzędowej odmiany polszczyzny. W korpusach języka polskiego konstrukcja do wynajęcia pojawia się najczęściej, wyrażenie na wynajem również cieszy się wysoką frekwencją, nieznacznie niższą od poprzedniego określenia, natomiast ostatnie z wyrażeń przyimkowych do wynajmu pojawia się najrzadziej, ze zdecydowanie niższą częstotliwością. Anna Muschiol | |
| Poprawność komunikacyjna | 2015-02-09 |
| Czy problem można tylko rozwiązać, usunąć, wyeliminować, czy można też naprawić? | |
| Rzeczownik problem oznacza zjawiska abstrakcyjne, takie jak bezrobocie, zdrowie, nauka itp. W związku z tym tworzy połączenia z czasownikami współznaczącymi (same niczego nie oznaczają), takimi jak rozwiązać, borykać się, lub takimi, które stają się metaforyczne stanąć przed, stawać przed. Bywa też, że rzeczownik problem występuje w znaczeniu ‘usterka’, wtedy go usuwamy lub eliminujemy, pewnie też naprawiamy. A zatem kiedy tylko problem oznacza usterkę, można go łączyć z takimi czasownikami w pełni znaczącymi, jak te wymienione. Jak wynika z pytania, kreatywność użytkowników języka nie pozwoli językoznawcom być bezrobotnymi i „mieć z tym problemy”. Iwona Loewe | |
| Poprawność komunikacyjna | 2012-02-20 |
| Czy poprawne jest mówienie: słuchać się rodziców oraz nie ma tak dobrze (zamiast: nie jest dobrze). | |
| Oba wyrażenia są dobre, ale oba w normie potocznej. W normie wzorcowej już niekoniecznie. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-29 |
| Czy w tekście pisanym, naukowym lub popularnonaukowym, można napisać u progu władzy, czy jest to niepoprawne stylistycznie? | |
| Wyrażenie u progu [czegoś] w znaczeniu ‘na początku [czegoś]’ jest notowane z kwalifikatorem książkowe, ale w tekstach naukowych i popularnonaukowych, czyli raczej niepotocznych, spokojnie można go używać. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-29 |
| Bardzo proszę o poradę w sprawie ustalenia, które z pytań jest bardziej poprawne, biorąc pod uwagę, że to jedno z kilku pytań na dany temat. 1. Czy dziecko jest alergiczne? (są dwie odpowiedzi: tak lub nie i w dalszej części pojawiają się pytania o ewentualne leki, które dziecko musi przyjmować). 2. Czy dziecko ma alergię? Są to pytania do rodziców w formularzu przyjęcia do grupy przedszkolnej. | |
| Obie formy są równie dobre. Myślę, że ma Pan wątpliwości nie tyle co do pytania Czy dziecko ma alergię?, ile raczej do konstrukcji dziecko alergiczne. Otóż uspokajam – Uniwersalny słownik języka polskiego pod. red. S. Dubisza (wyd. z 2008 roku) notuje następujące podznaczenie przymiotnika alergiczny – ‘skłonny do alergii’ i podaje jako przykład użycia właśnie kolokację dzieci alergiczne. Zatem bez obaw można się nią posłużyć w formularzu ankietowym. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-17 |
| Chciałem sprawdzić Cię – czy takie zdanie jest poprawne? Czy muszę użyć formy Chciałem sprawdzić Cię/Ciebie? | |
| Nie można do końca ocenić poprawności tego typu zdań bez ich analizy na tle kontekstu. Ale parę wskazówek dać mogę. Jeśli na zaimek pada akcent, a tak będzie np. wtedy, gdy zdanie przez Pana przywołane padnie w reakcji na pytanie: Kogo z nas chciałeś sprawdzić?, to powinien Pan zastosować formę ciebie (czyli: Chciałem sprawdzić Ciebie). I to jest bardziej prawdopodobna możliwość, bo akcent zdaniowy pada właśnie najczęściej na pierwszy lub – jak tu – ostatni wyraz w zdaniu. Ale gdyby poprzednie zdanie brzmiało: Dlaczego to zrobiłeś?, odpowiedź na nie mogłaby brzmieć Chciałem sprawdzić Cię (z nieakcentowaną, czyli krótszą formą zaimka); choć właściwie naturalniejszy byłby tu szyk Chciałem Cię sprawdzić - proszę zobaczyć, że dopiero teraz najważniejsza część odpowiedzi (sprawdzić) znajduje się pod akcentem zdaniowym na ostatnim miejscu w wypowiedzeniu. Wniosek jest następujący – najlepiej napisać: Chciałem sprawdzić Ciebie lub Chciałem Cię sprawdzić. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-13 |
| Mierzi mnie używanie przez moją koleżankę zwrotów typu muszę powiedzieć dla Radka, czy muszę wysłać dla Radka. Jednak nie mogę jej przekonać, że używane przez nią zwroty są niepoprawne i powinna mówić muszę powiedzieć Radkowi itp. Czy mógłbym prosić o fachowe wytłumaczenie tego problemu? | |
| Zastępowanie celownika przyimkiem dla z dopełniaczem charakteryzuje przede wszystkim mieszkańców północno-wschodniej Polski. Ten regionalizm składniowy powstał prawdopodobnie pod wpływem gwar białoruskich i jest bardzo rozpowszechniony na terenie Podlasia. Co ciekawe, posługiwanie się wyrażeniami przyimkowymi zamiast formami deklinacyjnymi przypadków jest popularne również w innych częściach kraju, np. na Śląsku używa się konstrukcji złożonej z od i dopełniacza tam, gdzie w polszczyźnie ogólnej występuje tylko dopełniacz (por. To jest torebka od Sandry zamiast To jest torebka Sandry). Jak Pan zauważył, przywołane zdania są niezgodne z normą ogólnopolską, jednak warto wspomnieć o tym, że nie zawsze taka konstrukcja będzie błędna. W przypadku niektórych czasowników możemy posługiwać się zarówno celownikiem, jak i opisywanym wyrażeniem, a przy tym nie powinno to nikogo „mierzić” (np. poprawnie będzie, jeśli powiemy Zrób Radkowi obiad, a także Zrób obiad dla Radka). Wracając do głównego problemu, używanie omawianej konstrukcji przez Pana koleżankę oraz trudność w przekonaniu jej do posługiwania się celownikiem wynikają zapewne z tego, że wszyscy w jej rodzimym otoczeniu (tu zaznaczę jeszcze, że ten regionalizm może występować również poza Podlasiem) mówią właśnie wysłać dla Radka, dziękować dla mamy itp., nie zaś wysłać Radkowi czy dziękować mamie. Oczywiście, może być to irytujące dla osób z innego regionu, ale też trudne do zmienienia. Nie oznacza to, że zniechęcam Pana do dbałości o poprawną polszczyznę. Niemniej jednak zanim rozpocznie się walkę z tym, co przeszkadza w języku innych, warto zastanowić się, czy przypadkiem samemu nie jest się przywiązanym do jakichś regionalizmów (z czego czasem trudno zdać sobie sprawę). Daria Sitko | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-13 |
| Jak poprawnie odmienić nazwę rodzaju szkła: szkło Pyrex, czy też szkło pyreksowe? | |
| Obie formy będą dobre, przy czym pyreksowy nie należy do paradygmatu odmiany rzeczownika Pyrex, ale jest utworzony od niego na drodze operacji słowotwórczej. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-13 |
| Czy wyrażenie nowy przedział w życiu użyte w żarcie dotyczącym i podróży pociągiem i życia jest dopuszczalne? | |
| Żartów nie ocenia się tak jak konstrukcji w zwykłym użyciu. I choć normalnie powiedzielibyśmy przedział w pociągu lub przedział pociągu oraz rozdział życia czy rozdział w życiu lub ewentualnie przedział życia, absolutnie nie możemy potępiać opartej na grze językowej konstrukcji z pytania. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-12-13 |
| Jak poprawnie zapisać: Podziękowanie dla pani.....za przygotowanie uczniów w Międzyszkolnym Konkursie... czy do Międzyszkolnego Konkursu... czy za przygotowanie uczniów Międzyszkolnego Konkursu.... | |
| Zdecydowanie najlepsza i niebudząca wątpliwości poprawnościowych jest forma Podziękowanie dla pani... za przygotowanie uczniów do Międzyszkolnego Konkursu. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-11-19 |
| Czy poprawny jest zwrot wyjść poza ekran monitora - kontekst jest taki, że pewna aplikacja została zaprezentowana na bilbordzie w centrum miasta. Wcześniej była po prostu dostępna na komputerze. Ekran jest składową monitora, ale jednocześnie oba wyrazy są bliskoznaczne i (według mnie) brzmi to niezręcznie. | |
| Wyrazy ekran i monitor w niektórych swoich znaczeniach należą do jednego pola semantycznego, ale nie są synonimami. Ekran jest meronimem dla wyrazu monitor, bo, tak jak Pan zauważył, określa część składową obiektu o nazwie monitor. Odpowiednio monitor jest holonimem dla wyrazu ekran, czyli odnosi się do pewnej całości, której część nazywana jest ekranem. Podobna relacja (meronimii/holonimii) łączy pary wyrazów fryzura i włos czy i głowa i mózg, rower i rama. Połączenie ekran monitora jest zupełnie poprawne. Tym bardziej że bez tego drugiego wyrazu nie byłoby jasne, o jaki ekran chodzi, gdyż przy dzisiejszym stopniu rozwoju techniki rodzajów ekranów mamy mnóstwo (por. sporo definicji w USJP). Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-11-07 |
| Czy sformułowanie przewodnie założenia (np. Przewodnie założenia INSPIRE określają, że...) jest poprawne? | |
| Tak, jest poprawne. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-10-22 |
| Uprzejmie proszę o podpowiedź, która z form jest poprawna: skład drewna czy skład drzewny. | |
| Z lingwistycznego punktu widzenia oba wyrażenia są poprawne. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-10-22 |
| Czy w zdaniu: Przekazywali wiedzę, uczyli szacunku do drugiego człowieka, pracy i miłości do ojczyzny jest błąd? Mam wątpliwość odnośnie zastosowania dwukrotnie przyimka do. | |
| Nie, nie ma tu błędu. Krytykowane są konstrukcje (ale też nie zawsze), w których ten sam wyraz funkcyjny występuje na dwóch lub więcej stopniach podrzędności względem jednej konstrukcji (por. zawierające usterkę zadnia: Wiem, że twierdzisz, że to złe czy Powiedz, który sweter nosiła dziewczyna, która była w sklepie itp.). Tutaj jednak przyimek do jest użyty dwa razy na tym samym stopniu podrzędności i donosi się do dwóch różnych wyrazów nadrzędnych. Taka sytuacja jest dozwolona, a sam konstrukcja, o której mowa w pytaniu – zdecydowanie poprawna. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-10-22 |
| W pracy zastanawialiśmy się ostatnio, czy forma sekretariat dyrektor generalnej (kobieta jest dyrektorem) jest poprawna czy lepiej użyć sekretariat dyrektora generalnego, nie uwzględniając przy tym płci sprawującego stanowisko:) | |
| Nazwy funkcji mają raczej postać męską, dlatego choć o kobiecie możemy powiedzieć, że jest panią dyrektor generalną, jej stanowisko to dyrektor generalny, a jednostka pomocnicza nosi oficjalną nazwę Sekretariatu Dyrektora Generalnego. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-10-22 |
| Czy stosowanie wyrażenia w odpowiedzi lub w nawiązaniu w pismach urzędowych jest prawidłowe? Spotkałam się z opinią, że nie, bo ponoć wywodzi sie z języka niemieckiego (co chyba nie jest czymś niewłaściwym mając na uwadze, że wiele wyrażeń czy słów wywodzi się z innych języków). | |
| W Słowniku poprawnej polszczyzny PWN wyrażenie w odpowiedzi na pismo opatrzone jest kwalifikatorem urzędowy, natomiast w nawiązaniu do czegoś – środowiskowy. Oznacza to, że w stylu urzędowym te formy są dopuszczalne. Choć lepiej byłoby napisać np. odpowiadając na pismo, informujemy… lub nawiązując do Pańskiej prośby…. Katarzyna Dybała | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-10-22 |
| Czy błędem jest następujący zwrot kupiłam za darmo, poprawiono mnie, mówiąc, że powinnam powiedzieć kupiłam darmo. | |
| Połączenie kupić za darmo jest, przy dosłownym rozumieniu każdego jego elementu, niepoprawne, wewnętrznie sprzeczne, ponieważ, jak podaje Słownik języka polskiego PWN, znaczenie czasownika kupić to ‘nabyć coś za pewną sumę pieniędzy’, a więc nie za darmo. Jeślibyśmy jednak potraktowali tę konstrukcję jako hiperboliczny opis sytuacji – ktoś zapłacił tak mało za coś, że dla niego to nic i ma wrażenie, że otrzymał to coś prawie za darmo, uznalibyśmy omawiane połączenie za spójne treściowo. Można natomiast powiedzieć dostać za darmo lub dostać darmo – oba warianty są poprawne. Co do połączenia kupić coś darmo – będzie ono zupełnie poprawne, ale jako niosące treść ‘kupić coś na darmo, daremnie, niepotrzebnie’. Katarzyna Dybała, Katarzyna Mazur | |