| Etymologia | 2007-06-29 |
| Jakie jest pochodzenie wyrazu skaut? | |
| Polski skaut wywodzi się od angielskiego słowa scout, którego rzeczownikowe użycie poświadczone zostało w 1555 roku. Jego źródłosłowem jest z kolei starofrancuski czasownik escouter oznaczający ‘słuchać; chodzić na zwiady, badać’. Natomiast za rodowód romańskiego wyrazu można uznać łacińskie auscultare – ‘słuchać, przysłuchiwać się’. Jako nazwa członka skautingu pojawia się ów leksem w języku angielskim dopiero w 1908 roku, kiedy to gen. Robert S. S. Baden-Powell (1857-1941) założył w Wielkiej Brytanii organizację Boy Scouts (dosłownie ‘młodzi zwiadowcy’). Joanna Przyklenk | |
| Etymologia | 2007-06-29 |
| Jaka jest etymologia wyrazu strój? | |
| Nieco większe zmiany semantyczne dokonały się w przypadku leksemu strój. Prasłowiański *strojь można zdefiniować jako ‘stan uporządkowania, coś ułożonego, uporządkowanego, przygotowanego do użycia’ - por. W. Boryś Słownik etymologiczny języka polskiego. W takiej postaci wyraz ten zawierałby w sobie praindoeuropejski rdzeń (s)ter- obecny również w łacińskich formach sturō, struere, a niosący znaczenie ‘rozpościerać, układać warstwami, dopasowywać’. W polszczyźnie XVI w. strój funkcjonował jako synonim ‘przyrządu’, instrumentu’, ‘narzędzia’. Katarzyna Mazur | |
| Etymologia | 2007-06-27 |
| Jak w prasłowiańszczyźnie mógł wyglądać leksem (jak go zapisać? czy w ogóle jest taka możliwość?) trzcina? | |
| Słownik etymologiczny języka polskiego W. Borysia podaje, że rzeczownik trzcina w czasach prasłowiańskich miał najprawdopodobniej postać *trъstina, w którym widać połączenie spółgłoski r i półsamogłoski (jeru twardego) ъ. Katarzyna Wyrwas | |
| Etymologia | 2007-06-27 |
| Jaka jest etymologia wyrazu ubiór? | |
| Rzeczownik odczasownikowy ubiór (ubier) pojawił się w systemie języka polskiego już w XVI w. Podstawą do jego utworzenia była prasłowiańska forma *bьrati – ‘brać’. Do niej zaś dołączano prefiks u-, którego odpowiednikiem w polszczyźnie jest przedrostek od-. Pierwotnie czasownik ubrać : ubirać (się) znaczył tyle co ‘zebrać, sprzątnąć (np. ze stołu), potem również ‘oporządzić’. Ale już w XVI stuleciu używa się go jako synonimu leksemów ‘wkładać zbroję, odziać, przystroić’. XVI w. to także, jak podaje W. Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego, moment powstania form gerundialnych (odczasownikowych) ubiór i ubranie oznaczających początkowo wszelki rodzaj okrycia ciała, a więc zarówno odzież, jak i obuwie. Z czasem znaczenie tych rzeczowników uległo zawężeniu i słów ubiór, ubranie używano na określenie tego, co dziś rozumiemy pod pojęciem odzież. Katarzyna Mazur | |
| Etymologia | 2007-06-26 |
| Jaka jest etymologia wyrazu zabawa? | |
| Dzisiejsze znaczenie leksemu zabawa, czyli ‘wszelkie czynności bawiące, cieszące kogoś, pozwalające przyjemnie spędzić czas; rozrywka’ oraz ‘zebranie towarzyskie w celach rozrywkowych, na którym się odbywają tańce, gry, turnieje, itp.; bal’, wywodzi się z siedemnastowiecznej polszczyzny. Wcześniej, od XVI stulecia, rzeczownik zabawa to ‘zajęcie, zajmowanie się, zatrudnienie’. Podstawą był czasownik zabawić, którego prasłowiańska forma miała najprawdopodobniej postać *zabaviti – ‘zająć czymś’. Joanna Przyklenk | |
| Etymologia | 2007-06-26 |
| Jakie jest pochodzenie słowa gościniec? | |
| Gościniec (dawniej też gościeniec) w znaczeniu ‘bita droga, szosa’ był obecny w polszczyźnie od XV w. Leksem pochodzi od prasłowiańskiego przymiotnika *gostinь ‘należący do gościa (por. psł *gostь), cudzoziemca’. Jednak już w XV w, jak pisze Sławski (Słownik etymologiczny języka polskiego), gościniec funkcjonuje jako synonim karczmy, gospody, domu gościnnego, czyli miejsc często goszczących przybyszów. Z rosyjskiego język polski przejął na przełomie XVII i XVIII w. jeszcze jedno znaczenie ‘podarek z podróży’ (por. w dialektach serbsko-chorwackich gostinac ‘dar dawany przez gościa gospodarzowi’). Słownik języka polskiego pod red. J. Karłowicza notuje występowanie tego wyrazu również w zwrocie gościniec główny, który tłumaczyć należy jako ‘koryto rzeki’. Katarzyna Mazur | |
| Etymologia | 2007-06-26 |
| Proszę o pomoc w wyjaśnieniu pochodzenia słowa brzoza. | |
| Słowo brzoza pochodzi od ogólnosłowiańskiego *berza. Nastąpiła tu przestawka grupy er między dwoma spółgłoskami, stąd późniejsze bréza, a następnie bŕoza i, po rozwoju tzw. r frykatywnego, dzisiejsze brzoza. Sławski (Słownik etymologiczny języka polskiego, 1952) podaje, że słowo brzoza funkcjonuje od XIV w., a jego pierwotne znaczenie to ‘biała’. Z kolei u Bańkowskiego (Etymologiczny słownik języka polskiego, 2000), pojawia się brzoza w użyciu przymiotnikowym i oznacza ‘biało-czarny’, ‘pstry’. Brückner i Sławski zestawiają brzozę z brzostem. Sławski definiuje brzost jako wierzchnią, jasną warstwę kory brzozy, dla Brücknera zaś jest to po prostu osobny gatunek drzewa, nazwanego tak od jasnej barwy korku na powierzchni gałęzi. Obie formacje zbudowane są w oparciu o rdzeń berz- ‘lśnić’ (por. litewskie berszti ‘bieleje’ oraz gockie berhts ‘świecący’), którego odmianką jest pień bełz- (‘błyszczy’). W oparciu o te rdzenie zbudowane są nazwy krów (pstrych) – brzezula czy brzeziasta, a także szereg nazw miejscowych, jak choćby Brześć, Brzezie, Brzostów oraz Bełżyce. Katarzyna Mazur | |
| Etymologia | 2007-06-26 |
| Skąd się wzięła nazwa Blich? | |
| Blich jest często spotykaną nazwą miejscową, która zwykle występuje w okolicach rzek, potoków czy dawnych stawów i świadczy o tym, że w nazwanym tak miejscu kiedyś bielono, czyli blichowano płótno. Nazwy Blich można datować głownie od XVII i XVIII wieku, czyli od czasu rozkwitu manufaktur. Proces bielenia płótna (czyli blichowania) wyglądał następująco: w słoneczne, letnie dni, tkaniny rozpościerano na łąkach, w pobliżu rzeki lub jeziora. Surowe materiały były polewane wodą, a schnąc, bielały w promieniach słońca. Osoba wykonująca blichowanie zwana była blicharzem. Joanna Przyklenk | |
| Etymologia | 2007-06-26 |
| Jaka jest etymologia słowa bimber? Czy można określić, kiedy powstało? | |
| Rzeczownik bimber nie jest notowany w słownikach dawnej polszczyzny (brak tego hasła w Słowniku staropolskim, Słowniku polszczyzny XVI wieku, Słowniku warszawskim czy Słowniku wileńskim). Pojawiło się to słowo najprawdopodobniej w połowie XX wieku i używane było w żargonie złodziejskim jako określenie przedmiotu niebezpiecznego dla złodzieja schwytanego na gorącym uczynku, niebezpiecznego, bo stanowiącego corpus delicti (= dowód rzeczowy świadczący o przestępstwie). Określenie to dotyczyło przede wszystkim skradzionego zegarka, stąd można wnosić, że początkowo bimbrem zwano zegarek, a potem samogon będący towarem zakazanym (za A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego). Joanna Przyklenk | |
| Etymologia | 2007-06-22 |
| Moje pytanie dotyczy czasownika ukamienować. Dlaczego formą poprawną jest ukamienować (z twardym n, a nie ukamieniować (z miękkim ni) skoro czasownik ten pochodzi, moim zdaniem, od rzeczownika kamień, w którym występuje przecież miękkie ń? | |
| Czasownik kamienować rzeczywiście pochodzi od rzeczownika kamień, ale nie znaczy to, że temat słowotwórczy musi być zachowany w niezmienionej postaci. Zachodzi tutaj oboczność ń : n, która wynika z faktu, że głoska ń powstała w języku polskim z twardego n (pod wpływem oddziaływania pewnego typu samogłosek zmiękczających). W wyrazie kamienować taka sytuacja nie występowała i dlatego n pozostało twarde. Podobna oboczność zachodzi też w wypadku przymiotnika kamienny utworzonego od słowa kamień. Mirosława Siuciak | |