| Składnia | 2004-03-12 |
| Czy to zdanie jest bez sensu? Stwierdzenie zgodności określonych parametrów łożysk, ich wykonania i ustawienia powinno być przeprowadzone poprzez sprawdzenie materiałów, sprawdzenie wykonania, sprawdzenie wymiarów oraz kontrolę ustawienia zgodnie procedurami opisanymi w PN-S-10060. | |
| Myślę, że zdanie to będzie lepiej opisywać rzeczywistość dzięki niewielkiej korekcie składniowej: Stwierdzenie zgodności określonych parametrów łożysk oraz wykonania i ustawienia tych łożysk powinno być przeprowadzone poprzez sprawdzenie materiałów, sprawdzenie wykonania, sprawdzenie wymiarów oraz kontrolę... Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-03-11 |
| Czy zdania typu Jak powstawała Polska, Jak Piast kołodziej został księciem zawsze będą miały charakter zdań pytających? | |
| Zdania te – oczywiście o ile dobrze pojęłam intencję pytania – wcale nie mają charakteru pytającego. Ich forma jest podobna do konstrukcji pytania, rozpoczynają się bowiem zaimkiem pytającym jak, jednak zamiarem mówiącego (piszącego) nie jest tu chęć zapytania, lecz poinformowania o temacie wypowiedzi. Zdania takie mogą pełnić funkcję tytułów niektórych typów tekstów narracyjnych, takich jak legendy czy bajki, por. Jak szewczyk Dratewka smoka pokonał, Jak Krecik słuchał radia itd. Przed zdaniami tego typu domyślamy się treści: ta wypowiedź będzie o tym.... Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-03-11 |
| Czy poprawna jest prośba poproszę jednego batona czy też poproszę jeden baton? | |
| Według Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego poprawna dla starannej polszczyzny jest wersja poproszę jeden baton, natomiast w języku potocznym dopuszczalna byłaby konstrukcja poproszę jednego batona. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-03-09 |
| Zapraszamy na tę uroczystość czy Zapraszamy na tą uroczystość? | |
| W polszczyźnie starannej (w tym również pisanej) należy używać wyłącznie zaimka tę, w języku potocznym natomiast jest dopuszczalny (i o wiele częściej spotykany) zaimek tą. Zob. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-03-06 |
| Czy wymuszanie wpisywania w różnych drukach najpierw nazwiska, a dopiero potem imienia jest obrazą języka polskiego? Uważam że nie ma powodów do takich błędów, nawet w oficjalnych dokumentach. Co państwo na to? Savek (prywatny skrót od Sławek) | |
| Imię należy umieszczać przed nazwiskiem. Szyk odwrotny do niego, stosowany często w pismach urzędowych, jest uznawany za błędny. Jest on w dodatku niezgodny z tradycją języka polskiego! Sytuacje urzędowe wymuszają na nas stosowanie form typu Kowalski Jan, ale jeżeli tylko mamy wpływ na kształt swej wypowiedzi w komunikacji pozaurzędowej, powinniśmy używać poprawnych form typu Jan Kowalski. Szyk nazwisko + imię jest dopuszczalny i usprawiedliwiony jedynie w różnego rodzaju wykazach i spisach, które wymagają ułożenia w porządku alfabetycznym, jak np. bibliografia, lista płac, skład itp. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-02-27 |
| Perspektywa narodzin dziecka pozbawia go (lub w pewnej części redukuje) poczucie bezpieczeństwa... czy też: Perspektywa narodzin dziecka pozbawia go (lub w pewnej części redukuje) poczucia bezpieczeństwa? | |
| Żadne z tych zdań nie jest skonstruowane poprawnie. Najlepiej byłoby napisać: Perspektywa narodzin dziecka pozbawia go poczucia bezpieczeństwa lub redukuje je w pewnej części.... Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-02-27 |
| Która forma jest poprawna – na uniwersytecie czy w uniwersytecie? | |
| We współczesnej polszczyźnie połączenie w uniwersytecie, choć niezgodne z tradycją, jest charakterystyczne dla stylu oficjalnego, urzędowego, gdy tymczasem w codziennym, nienacechowanym języku kilka razy częściej spotykamy połączenie na uniwersytecie. Przyimek na oznacza kierunek, a przyimka w używamy do wskazywania miejsc, konstrukcję spotkać się w uniwersytecie można zatem zrozumieć jako spotkać się w budynku uniwersytetu, a spotkać się na uniwersytecie jako 'spotkać się (poznać się) na studiach w tej instytucji'. W publikacjach poprawnościowych (zob. Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego) w połączeniu z czasownikiem pracować zaleca się stosowanie formy w uniwersytecie jedynie w oficjalnych wypowiedziach (dokumentach, regulaminach, umowach, podaniach, życiorysach itp.), natomiast w połączeniach z czasownikami studiować czy wykładać za jedynie poprawną i neutralną stylistycznie uznaje się formę na uniwersytecie. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-02-27 |
| Jakie są poprawne sformułowania podanych zdań: Jestem usatysfakcjonowana z Twojej wypowiedzi, Wogóle nie rozumiem reali tej epoki, Wymówienia wręczono szeregu osobom? | |
| Zdania te powinny brzmieć: Jestem usatysfakcjonowana Twoją odpowiedzią, W ogóle (pisane rozdzielnie!) nie rozumiem realiów tej epoki, Wymówienia wręczono szeregowi osób (ale lepiej: wielu osobom). Zob. też Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, hasła: usatysfakcjonować, realia, szereg. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-02-20 |
| Jaka jest kolejność okoliczników w zdaniu? Powinno być: W odpowiedzi na ogłoszenie zamieszczone w „Gazecie Wyborczej” dnia 22 lutego br., czy: zamieszczone dnia 22 lutego br. w „Gazecie Wyborczej”? | |
| Okoliczniki nie muszą występować w tym zdaniu w ściśle określonej kolejności, ponieważ polszczyzna to język o dość swobodnym szyku. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-02-20 |
| Czy forma tu pisze używana zamiennie z tu jest napisane jest poprawna? | |
| Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego stwierdza: „Niepoprawnie: Pisało, pisze w gazecie” i poleca jako poprawną wersję napisano, było (jest) napisane albo piszą, np. w gazecie. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-02-15 |
| W reklamie słyszę Dobrze jest mieć Idea Mix. Czy tej Idei czasem nie powinno się odmienić? | |
| Rzeczywiście, wyraz idea jest odmienny, nawet jako nazwa sieci telekomunikacyjnej. Zgodnie z zasadami polskiej składni w cytowanym zadaniu słowo to wchodzi w związek rządu z czasownikiem mieć i powinno wystąpić w bierniku. Hasło reklamowe poprawnie brzmiałoby zatem: Dobrze jest mieć Ideę Mix. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-02-13 |
| W jakim rodzaju powinien być czasownik po nazwach firm, które składają się ze słów kilku rodzajów, np. BIG Bank Spółka Akcyjna zarobił czy BIG Bank Spółka Akcyjna zarobiła? | |
| W cytowanych połączeniach nazwa firmy (BIG Bank) jest elementem najważniejszym, a element Spółka Akcyjna można potraktować jako uzupełnienie tej nazwy, dopowiedzenie, zwykle zresztą zapisywane skrótowo SA oraz skrótowo wymawiane. W starannej polszczyźnie rodzaj czasownika należałoby dostosować do nadrzędnego elementu nazwy firmy, którym jest w tym przypadku rzeczownik Bank, pojawiający się w tej nazwie nawet dwukrotnie, jest bowiem także ukryty w głoskowym skrótowcu BIG ‘Bank Inicjatyw Gospodarczych’. Poprawnie rozpoczęte zdanie brzmiałoby zatem: BIG Bank Spółka Akcyjna zarobił... (zob. też: Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, Warszawa 2002, s. 1745 oraz J. Podracki Słownik skrótów i skrótowców, Warszawa 1999, s. 31-32). Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2004-02-10 |
| Czy w języku polskim można rozpoczynać zdania od ani? | |
| Odpowiedź jest twierdząca. Źródła leksykograficzne rejestrujące stan współczesnej polszczyzny oraz istniejące wydawnictwa poprawnościowe nie zakazują umieszczania wyrazu ani w pozycji inicjalnej w zdaniu. Polszczyznę jako język fleksyjny cechuje dość swobodny szyk wyrazów. Nadawcy bez uszczerbku dla zrozumiałości wypowiedzi mogą zatem umieszczać niektóre (istotne z ich punktu widzenia) elementy zdania w pozycji inicjalnej w celu ich uwydatnienia, podkreślenia ich ważności. W słownikach współczesnego języka polskiego oraz Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego (NSPP) odnajdujemy przykłady kilku zastosowań wyrazu ani. Może on być używany jako spójnik łączący zdania przeczące lub szeregi orzeczeniowe, np.: Ani nie była mądra, ani nie była bogata (Słownik języka polskiego pod red. M. Szymczaka - SJPSz). Ani nie chcę, ani nie umiem odejść od ciebie (NSPP). Spójnik ani stosuje się także w zdaniach wyrażających negację, np.: Ani się spostrzegła, kiedy nadeszła już jesień. Ani myślę teraz ustąpić (Inny słownik języka polskiego pod red. M. Bańki). Wyraz ani może pełnić także funkcję partykuły przeczącej, wzmacniającej przeczenie w zdaniu. Często występuje przed rzeczownikiem lub czasownikiem, a zatem może znaleźć się również na początku zdania, np.: Ani słowem się nie zdradziła, że wie (NSPP). Ani mi się waż! Ani pisnął (SJPSz). Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2007-07-03 |
| Jak powinno się napisać: podzielić miedzy ludźmi czy podzielić miedzy ludzie? | |
| Podzielić coś można jedynie między ludzi, z rzeczownikiem ludzie w formie biernika. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2007-07-03 |
| Chciałem zapytać, która forma jest poprawna: Podobnych koncepcji użyto do... czy Podobne koncepcje użyto do... i analogicznie Niemieckie dane użyto... czy Niemieckich danych użyto... ? | |
| Czasownik używać wolno nam zastosować wyłącznie w połączeniu z dopełniaczem: ktoś używa CZEGOŚ. Zatem spośród podanych przez Pana przykładów poprawne są tylko: Podobnych koncepcji użyto do... oraz Niemieckich danych użyto… Radosław Miszak | |
| Składnia | 2007-07-02 |
| Czy określenia nareszcie i w końcu można uważać za okoliczniki stadium czy za jakieś inne? | |
| Wyrażenia te można uznać za okoliczniki stadium (rzadko wyróżniane w gramatykach). Tu jednak uwaga: kwalifikacja tych wyrażeń (tzw. funkcyjnych) jako części zdania musi być rozpatrywana na tle konkretnego zdania właśnie - tzn. są to okoliczniki czasowników -orzeczeń, jeśli istotnie dotyczą stadium czynności ( bywają też wtedy zamienne, synonimiczne). Bywa jednak inaczej, np. w zdaniu: W końcu kolejki stała starsza pani (w znaczeniu ‘na końcu kolejki’, tzn. w miejscu, gdzie kończyła się kolejka: w kolejce) tu wyrażenie w końcu jest częścią całej frazy w funkcji okolicznika miejsca (gdzie stała starsza pani? w końcu kolejki) i nie można go zamienić na wreszcie, nareszcie). W końcu // nareszcie może mieć też znaczenie rezultatywne: W końcu obie strony się pogodziły - wtedy w końcu, nareszcie ( = w rezultacie, w efekcie - tego o czym była mowa wcześniej) to okoliczniki rezltatywne (tradycyjnie: akcesoryjne, tzw. wskazują pewne dodatkowe okoliczności zdarzenia orzekanego). Mogą też być uznane za modulanty // modulatory, tzn. takie składniki (części zdania), które sygnalizują postawę, stosunek (emocjonalny) mówiącego, np. w zdaniach. No, nareszcie posprzątałeś swój pokój; Cieszę się, że w końcu zrozumiałeś. Dlatego warto pamiętać o podstawowej zasadzie: określaj funkcję wyrażeń jako części zdania zawsze na tle konkretnego zdania właśnie, bo to samo wyrażenie w izolacji może pełnić w zdaniach różne funkcje. Ewa Jedrzejko | |
| Składnia | 2007-07-02 |
| Studiuję polonistykę, mam jednak problem, z którym musiałbym się zwrócić do fachowców: jeśli za orzeczenie peryfrastyczne można uznać mieć nadzieję, to czy można tak samo traktować połączenia mieć ochotę i mieć zamiar? | |
| Można, istnieją bowiem niemal równoznaczne czasowniki: chcieć // zachciało się //zachciewa się komuś (mięć ochotę), zamierzać (mieć zamiar). Trzeba jednak pamiętać, że tradycyjne podręczniki szkolne tylko wyjątkowo wyróżniają ten typ orzeczeń; często więc nauczyciel oczekuje odpowiedzi „tradycyjnej”, tzn.: mieć = orzeczenie, + co?: zamiar, ochotę = dopełnienie. O orzeczeniach peryfrastycznych zob. książkę: Ewa Jedrzejko, Problemy predykacji peryfrastycznej. Konstrukcje – znaki – pojęcia. Katowice 2002, w której znajduje się obszerna bibliografia. Ewa Jedrzejko | |
| Składnia | 2007-06-29 |
| Jeśli 9. przykazanie brzmi: Nie pożądaj żony bliźniego swego, to czy 10. Ani żadnej rzeczy, która jego jest jest poprawnie sformułowane, skoro nie ma w nim pełnego orzeczenia? | |
| Z gramatycznego stanowiska fraza tworząca to przykazanie jest usamodzielnioną (graficznie i funkcjonalnie na mocy odwiecznej tradycji) częścią dopełnienia w zdaniu, które wyraża 9. przykazanie i tworzy z nim całość składniową: Nie pożądaj + czego?: żony..., ani żadnej rzeczy, która... Sama fraza Ani żadnej rzeczy, która jego jest zbudowana jest poprawnie, choć (formalnie) nie jest samodzielnym zdaniem. Warto jednak pamiętać, że teksty sakralne, jak Biblia i Dekalog, są archaiczne, co dziś nadaje im dodatkowy walor, także poetycki. Teksty te powstały w czasach, gdy pisano tak, jak mówiono, a znaki interpunkcyjne (kropki, przecinki itp.) stawiano tam, gdzie uznawano to za potrzebne, np. dla podkreślenia czy wyróżnienia ważnego fragmentu myśli. Niewielki byłby chyba pożytek, gdybyśmy dziś zechcieli poprawiać czy modyfikować, uwspółcześniać formę Dekalogu zgodnie z zasadami współczesnej gramatyki i interpunkcji, np. „przerabiając” 10. przykazanie na zdanie: *Nie będziesz również pożądał żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego. Można - ale... czy nie ważniejsze od gramatycznej poprawności jest, by nakazu tego (i pozostałych, uniwersalnych przecież, choć tak cudownie prostych) po prostu przestrzegać? Forma jest ważna, ale treść - zwłaszcza w tym przypadku - stanowczo ważniejsza. Ewa Jędrzejko | |
| Składnia | 2007-06-29 |
| Proszę o wyjaśnienie, jaki napis powinno się umieścić na pieczątce osoby, która pełni obowiązki zastępcy dyrektora do spraw budowy. Mamy wyrobioną pieczątkę o treści: p.o. Zastępca Dyrektora ds. Budowy - czy jest to poprawnie? | |
| Skrót p.o. o znaczeniu ‘pełniący obowiązki’, stawiany jest przed wyrazem oznaczającym funkcję, urząd czy stanowisko i czytany w formie skrótowej lub jako całe, odmieniane przez przypadki wyrażenie. Część wydawnictw poprawnościowych uznaje za poprawne jedynie formy realizujące składniowy związek zgody, czyli np. p.o. zastępca dyrektora (=pełniący obowiązki zastępca dyrektora). Ostatnio zaobserwować można, że uznawana przez wydawnictwa poprawnościowe za potoczną forma w związku rządu, taka jak np. p.o. zastępcy dyrektora coraz bardziej się upowszechnia, co zresztą nietrudno dostrzec w mediach. Internetowa wyszukiwarka znajduje kilkakrotnie razy więcej dokumentów z połączeniem typu p.o. zastępca dyrektora. Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego dopuszcza potoczne realizacje w związku rządu, takie jak p.o. zastępcy dyrektora, jako że jest to forma dość rozpowszechniona ze względu na jej logiczne podstawy – pełniący obowiązki (czyje?) zastępcy dyrektora. Konkludując, rzec należy, że Państwa pieczątka reprezentuje polszczyznę staranną, choć być może już na naszych oczach zanikającą… Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2007-06-29 |
| Czy poprawne są zdania: Jak zwykle pogoda, humor oraz frekwencja pracowników dopisały oraz Patronat nad imprezą objęło Ministerstwo Edukacji i Wojewoda Śląski, czy może objęli? | |
| W obu zdaniach poprawną formą czasownika jest forma liczby mnogiej, taką bowiem stosujemy w przypadku podmiotów szeregowych. W drugim zdaniu należałoby zatem zmienić objęło na objęli. Liczba mnoga orzeczenia przy podmiocie szeregowym jest zawsze poprawna, są natomiast przypadki, kiedy dopuszczalne jest orzeczenie w formie pojedynczej, cytowane zdania do takich jednak nie należą. Szczegółowy opis owych wyjątkowych połączeń znajdzie Pani w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego w artykule hasłowym Orzeczenie. Katarzyna Wyrwas | |