| Składnia | 2007-06-29 |
| Jak jest poprawnie: potrzebuję młotek czy potrzebuję młotka? | |
| Czasownik potrzebować wymaga, aby następujące po nim rzeczowniki przybrały postać dopełniacza, nie zaś biernika, a zatem ktoś potrzebuje kogoś, czegoś (nie: kogoś, coś) - (do czegoś, na coś, nie: dla czegoś), np. Do narysowania projektu potrzebuję papieru i ołówka (nie: papier i ołówek). Na tę zupę potrzebuję włoszczyzny i kilograma fasoli (nie: włoszczyznę i kilogram fasoli). Dlatego też poprawne jest stwierdzenie, że ktoś potrzebuje młotka. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2007-06-29 |
| Która z form jest poprawna – Rada Miasta czy Rada Miejska? Jakie są wytyczne stosowania tych nazw? | |
| Rzeczownik rada występujący w znaczeniu ‘zgromadzenie obradujące; zespół ludzi wybranych przez pewną grupę społeczną lub powołanych przez władzę; instytucja doradcza lub decydująca w pewnych sprawach’ tworzy we współczesnej polszczyźnie dwa równorzędne schematy składniowe, które w uproszczeniu można byłoby zapisać jako rada jaka (z przymiotnikiem w związku zgody), np. Polska Rada Ekumeniczna, rada pracownicza, rada pedagogiczna itp., oraz rada czego (z rzeczownikiem w związku rządu w dopełniaczu), np. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Rada Wydziału itd. Nie ma w polszczyźnie konkretnych wytycznych dotyczących stosowania połączeń Rada Miasta i Rada Miejska. Jak dowodzą przykłady historyczne i literackie, starsze jest połączenie rada miejska. Rady miejskie (albo municypalne) działały w Polsce już od średniowiecza w miastach lokowanych na prawie niemieckim jako organy samorządowe składające się z rajców (dziś radnych) i burmistrza. Od 1990 zostały przywrócone w gminach posiadających status miast. O radzie miejskiej wspomina m.in. B. Prus w XIX-wiecznej Lalce. Połączenie rada miejska wydaje się bardziej naturalne, rada miasta zaś tchnie oficjalnością, językiem urzędowym, jest bowiem trzonem konstrukcji typu Rada Miasta Katowice, w którym nazwa miasta często pozostaje nieodmienna (wiele jest oczywiście przykładów, w których nazwę miasta się odmienia, por. Rada Miasta Opola, Rada Miasta Leżajska). W praktyce językowej spotykamy się także z konstrukcjami z przyimkami typu Rada Miejska w Elblągu lub też z konstrukcjami w składni rządu, jak Rada Miejska Zabrza. W źródłach internetowych o wiele częstsza jest konstrukcja Rada Miejska, ale już nazwa urzędu, takiego jak Urząd Miasta, znacznie przeważa nad połączeniem Urząd Miejski. Wniosek płynący z powyższych wywodów jest następujący: jeśli chcemy używać języka oficjalnego i typowych dla stylu urzędowego konstrukcji składniowych, powiemy Rada Miasta. Jest to wskazówka wyłącznie stylistyczna, ale nie poprawnościowa, ponieważ obie konstrukcje są pod względem językowym poprawne. Nazwa miasta w nazwie Urzędu Miasta może pozostać w mianowniku (Urząd Miasta Zabrze) i nie jest to uważane za błąd. Bardziej zgodna z regułami składniowymi polszczyzny byłaby jednak nazwa z dopełniaczową formą rzeczownika Zabrze, czyli Urząd Miasta Zabrza (por. Urząd Miasta Stołecznego Warszawy). Por. też wypowiedź Rady Języka Polskiego na podobny temat – w Komunikatach Rady Języka Polskiego (nr 1(16)/2005, s. 40). Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2007-06-29 |
| Autor pracy z zakresu ekonomii umieścił w niej następujące zdania: Wzrost znaczenia sektora przetwórstwo przemysłowe niewątpliwie przyczyni się do wzrostu gospodarczego tego regionu. W okresie prognozowanym zdecydowanie maleje znaczenie sektora rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo. Zastanawiam się czy poprawna wersja nie powinna w obu przypadkach brzmieć sektora + dopełniacz, np. sektora przetwórstwa przemysłowego, czy może słusznie autor nie odmienia nazw poszczególnych sektorów? Czy dopuszczalne jest mieszanie tych form w jednym tekście, czy należałoby je ujednolicić? | |
| Oczywiście ma Pani rację:sektor + czego, sektora + czego itp. Mianownik byłby uzasadniony po dwukropku, ale fraza musiałaby brzmieć: maleje znaczenie sektorów (takich, jak): rolnictwo, leśnictwo itd.. Ewa Jędrzejko | |
| Składnia | 2007-06-29 |
| Jeżeli odbieramy telefon, którą formę należy użyć słucham panią czy słucham pani? Jakiś czas temu oglądałam interkatywny program telewizyjny. Gdy zadzwoniła kobieta, prowadzący powiedział słucham panią, ta natomiast zwróciła mu uwagę i jako poprawną podała formę słucham pani. Prowadzący obiecał to przemyśleć, mnie to również zaciekawiło i też myślę. Mam jednak coraz więcej wątpliwości. Osobiście skłaniałabym się ku formie użytej przez prowadzącego. | |
| Czasownik słuchać w polszczyźnie z zasadzie wymaga użycia rzeczownika w dopełniaczu (ktoś, coś słucha kogoś, czegoś), np.: Publiczność w skupieniu słuchała koncertu (nie: koncert). Chory słucha mszy (nie: mszę) przez radio. Zebrani słuchali mówcy (nie: mówcę). Konstrukcja z biernikiem w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN dopuszczalna jest tylko w określeniach środowiskowych, takich jak np. medyczne określenie słuchać chorego w znaczeniu ‘badać przez osłuchiwanie‘. Konstrukcja z biernikiem jest także używana w interesującym Panią potocznym zwrocie słucham panią w rozmowach telefonicznych i nie jest uznawana za niepoprawną. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2007-06-29 |
| Bardzo proszę o udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy powinno się mówić Spytaj pani, czy przyniosła książkę czy Spytaj panią czy przyniosła książkę. | |
| Według Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego możemy zarówno spytać panią, matkę, kobietę, jak i spytać pani, matki, kobiety. Forma spytać kogoś, coś (a więc spytać + biernik) jest jednak częściej stosowana, co nie znaczy, że konstrukcja spytać kogoś, czegoś (spytać + dopełniacz) jest błędna. Rzadziej wiec usłyszymy Spytaj pani, czy przyniosła książeczkę. Maria Czempka | |
| Składnia | 2007-06-27 |
| Tego typu spotkania odbywają się bardzo rzadko. Tym większa korzyść uczestników, którzy przybyli na wtorkową konferencję. Czy poprawne jest zaczynanie zdania od wyrażenia tym większa? | |
| Polszczyznę jako język fleksyjny cechuje dość swobodny szyk wyrazów. Nadawcy bez uszczerbku dla zrozumiałości wypowiedzi mogą zatem umieszczać niektóre (istotne z ich punktu widzenia) elementy zdania w pozycji inicjalnej w celu ich uwydatnienia, podkreślenia ich ważności. Nie zabrania się więc rozpoczynania zdania od połączenia tym większa itp. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2007-06-27 |
| Problem znany i poruszany, ale dla mnie wciąż nurtujący. Mówimy: Urząd Miasta Warszawy, Gorzowa itd. Dlaczego więc spotykam się z określeniami Urząd Miasta Zielona Góra, Prezydent Miasta Zielona Góra? Miasto to porównywalne jest do Gorzowa pod względem liczby ludności. | |
| Nazwa miasta w nazwie Urzędu Miasta powinna wystąpić w dopełniaczu (Urząd Miasta Zielonej Góry), ponieważ w polszczyźnie połączenie rzeczownika miasto z nazwą tego miasta powinno pozostawać w związku zgody, czyli powinny się odmieniać oba człony: M. miasto Zielona Góra, D. miasta Zielonej Góry, C. miastu Zielonej Górze, B. miasto Zieloną Górę, N. miastem Zieloną Górą, Ms. mieście Zielonej Górze, (zob. Komunikaty Rady Języka Polskiego nr 1(16)/2005, s. 40). Nieodmienianie odmiennej wszak nazwy miasta jest w takich przypadkach przejawem zbędnego uoficjalniania języka. Jak wiadomo, w języku urzędowym (w dokumentach) panuje niezgodna z duchem polszczyzny tendencja do pozostawiania nazw własnych (szczególnie nazwisk, ale także nazw geograficznych) w formie podstawowej. Urzędnicy tłumaczą to troską o jednoznaczność, precyzyjność przekazu informacji w dokumentach, dlatego trudno jest z takim przekonaniem walczyć. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2007-06-27 |
| Często spotykam się z naklejoną w autobusach miejskich tabliczką następującej treści: USTĄP MIEJSCE OSOBIE STARSZEJ. Czy polszczyzna akceptuje wyrażenie ustąp miejsce, czy może poprawną formą jest: ustąp miejsca? | |
| Czasownik ustąpić wymaga, aby pojawiający się po nim rzeczownik miejsce przybrał postać dopełniacza, nie zaś biernika, dlatego też poprawna polską konstrukcją jest ustąpić komuś (czego?) miejsca (nie: miejsce! ). Ustąpić komuś miejsca jest związkiem frazeologicznym o znaczeniu ‘podnieść się ze swego miejsca ofiarowując je komuś stojącemu’, np. Zawsze ustępował miejsca kobietom i starszym. W polszczyźnie mamy również podobne frazeologizmy, które odnotowuje np. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN: ustępować komuś, czemuś pierwszeństwa ‘przyznawać komuś, czemuś prawo do czegoś przed innymi, przed sobą, uznawać czyjąś wyższość, przewagę nad innymi, nad sobą’, coś, ktoś ustępuje miejsca czemuś, komuś ‘coś, ktoś wycofuje się skądś, jest zastępowane, zastępowany lub wypierane, wypierany przez coś, kogoś innego’, np. Sumienność ustępuje miejsca cwaniactwu, coś ustępuje czemuś (miejsca) ‘coś zostaje zastąpione przez coś innego’, np. Maszyny do pisania ustępują teraz wszędzie miejsca komputerom, a także książkowe wyrażenie ustąpić komuś pola ‘wycofać się z jakichś działań, często z jakiejś rywalizacji, umożliwiając działanie komuś innemu’. W połączeniach tych widać schemat składniowy ktoś / coś ustępuje czegoś (dopełniacz) komuś / czemuś (celownik). Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2007-06-26 |
| Spotkałam się z opinią, że w jednym zdaniu nie może wystąpić więcej niż jeden imiesłów przysłówkowy zakończony na -ąc. Mimo poszukiwań nie udało mi się odnaleźć uzasadnienia tej teorii. Czy jest ona prawdziwa? Jeśli tak, to jakie ma uzasadnienie? | |
| Nic nie wiem o takiej zasadzie. Całkiem poprawne gramatycznie zdaje mi się zdanie w rodzaju: Widząc, że X nadchodzi, ale nie mając ochoty na rozmowę z nim, udał, że go nie widzi. Są wprawdzie dość rzadkie - zwłaszcza w mowie, w potocznym użyciu - bo może nieco „ciężkie” stylistycznie i nazbyt skondensowane, ale w tekście pisanym, oficjalnym, naukowym, artystycznym są zupełnie „na miejscu”. Ważne tylko, by pamiętać o zasadzie: subiekt (wykonawca) czynności wyrażanej czasownikiem i czynności nazwanej imiesłowem musi być tożsamy – zob. przykładowe zdanie powyżej: ta sama osoba widzi (widząc kogoś), nie ma ochoty (nie mając ochoty na coś) i udaje (że nie widzi kogoś). Ewa Jędrzejko | |
| Składnia | 2007-06-26 |
| Jak poprawnie odmienić liczebnik w zdaniu Spotkałam się z 21 koleżankami? | |
| Zdanie to odczytujemy: Spotkałam się z dwudziestoma jeden koleżankami. Radosław Miszak | |
| Składnia | 2007-06-26 |
| Czy poprawne jest zaczynanie zdania od spójnika aby? | |
| Aby się o tym dowiedzieć, wystarczy uznać to właśnie zdanie za poprawne. Taki szyk jest możliwy, gdy sens zdania jest zachowany - wtedy zdanie nadrzędne nie musi występować jako pierwsze, mimo że zaznacza uprzedniość czynności. Należy jednak pamiętać, że spójnik aby wprowadza zdanie podrzędne, które zawsze musi być od zdania nadrzędnego oddzielone przecinkiem. W słownikach języka polskiego odnotowane są i takie konstrukcje, które wręcz wymagają użycia aby na początku, np. jeśli spójnik ten jest użyty w znaczeniu spójnika byle (wyraża życzenie), jak w zdaniu: Aby do niedzieli! Aby może też występować na początku w pytaniu: Aby na pewno przyjdzie? Marcin Kluczny Spójnik ten w tekstach mówionych przyjmuje wariant żeby. Aby jest w mowie dość pretensjonalne i pryncypialne. Służy łączeniu zdań podrzędnych, zwłaszcza celowych, a miejsce zdania podrzędnego jest przede wszystkim po nadrzędnym: Ministrowie spotkali się, aby omówić plan działań. O wiele lepiej zatem użyć żeby i to w zdaniu drugim z kolei, czyli podrzędnym: Umówimy się, żeby pogadać. A czy żeby może stać na początku zdania, to już inna historia... Dopowiem więc krótko, że elastyczny szyk zwłaszcza języka mówionego dopuszcza takie sytuacje i nie są one błędem! Iwona Loewe | |
| Składnia | 2007-06-26 |
| Z tego, co wyczytałam w Słowniku poprawnej polszczyzny, coś lub ktoś może być dostępne dla kogoś (ale nie czegoś). W takim razie, czy poprawne jest zdanie: Teleskopy są dostępne dla każdej pracowni fizycznej? | |
| Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego (2002) nie zabrania używania konstrukcji dostępny dla czegoś. W publikacji tej znajdujemy wprawdzie wyeksponowane połączenia dostępny dla kogoś ‘taki, do którego można wejść, dojść’ i dostępny komuś ‘nietrudny do zdobycia, osiągalny’, a Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza (2003) odnotowuje przykłady Towary dostępne dla wszystkich. Sport, teatr dostępny dla ogółu z połączeniem dostępny dla kogoś w znaczeniu ‘nietrudny do zdobycia, łatwy do osiągnięcia; osiągalny’, dokładniej odpowiadającym cytowanemu przez Panią zdaniu. Ten sam słowni podaje związek frazeologiczny coś jest dostępne dla czyjejś kieszeni, w którym występuje konstrukcja dostępny dla czegoś. W naszych czasach rozszerza się zakres używania struktur z przyimkiem dla, ponieważ słowo wskazuje na adresata czynności i oznacza uwzględnianie czyichś interesów, działanie ze względu na kogoś. Z podobnym procesem spotykamy się w konstrukcjach typu (!)dedykować coś dla kogoś, która powinna brzmieć dedykować coś komuś, ponieważ czasownik dedykować tradycyjnie łączy się z rzeczownikami w celowniku. Zmiany łączliwości składniowej dedykować mogą mieć w tym przypadku związek z trwającą od stuleci ewolucją funkcjonalną celownika polegającą na ograniczaniu jego użyć (zob. M. Brodowska-Honowska, Historyczne procesy przekształceń polskiego celownika w formy przyimkowe, Warszawa 1955; K. Pisarkowa, Historia składni języka polskiego, Wrocław 1984, s. 105; D. Buttler, Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny, Warszawa 1976, s. 147, 148 i in.). Nieprecyzyjną formę celownika zastępuje bardziej wyspecjalizowana struktura z przyimkiem dla. Niedawno w telewizji emitowano reklamę, w której mamy do czynienia ze zmodyfikowanym schematem składniowym czasownika zapewniać, ponieważ poprawna konstrukcja zapewniać coś komuś została zastąpiona przez (!)zapewniać coś dla kogoś: Jogurty Danone opracowano specjalnie tak, abyś mogła zapewnić aż pięć korzyści dla swojej rodziny. Konkludując, cytowane zdanie należy uznać za poprawne pod względem składniowym. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2007-06-26 |
| Bardzo proszę o odpowiedź, które z dwóch zdań jest poprawne: Bibliograficzne bazy danych zawierają m.in.: 40 pełnotekstowe bazy czy 40 pełnotekstowych baz? | |
| Szanowna Pani, czasownik zawierać wymaga obok siebie rzeczownika, zaimka lub liczebnika w bierniku, zatem 40 (czterdzieści) pełnotekstowych baz. Niepokój Pani budzą zapewne postaci przymiotnika pełnotekstowych oraz rzeczownika baz, które są dopełniaczami. I tak musi być, ponieważ nadrzędnym leksemem w wyrażeniu z liczebnikiem zawsze jest liczebnik. Ten zaś ma postać biernika wymaganą przez czasownik. Dalej zaś rządzi liczebnik i to rządzi dopełniaczem (jeśli jest większy od 5). Zatem jeśli baz byłoby odpowiednio mniej, wówczas wyrażenie brzmiałoby cztery, trzy dwie pełnotekstowe bazy. Iwona Loewe | |
| Składnia | 2007-06-26 |
| Czy forma odmiany miesiąca i dnia np. 5 kwiecień jest aż tak rażąca? Wiem, że powinno się pisać 5 kwietnia. W książce, którą oddaję do druku, jest ok. 1000 fotografii z podpisami w tej formie. Podpis jest tak zapisany np. Spotkanie w kuluarach Sali Kongresowej, 5 kwiecień 2000 r. Czy mam to poprawiać czy zostawić? | |
| Proszę to koniecznie poprawić, ponieważ błędny zapis pozostaje w jawnej sprzeczności z podstawowymi zasadami polskiej składni, zgodnie z którymi połączenia takie wchodzą w związek rządu: 5 (piąty) [w domyśle: dzień] (czego?) kwietnia. Nazwa miesiąca MUSI przybrać formę dopełniacza. Katarzyna Wyrwas | |
| Składnia | 2007-06-22 |
| Mam tu fragment zdania, które mówi o podatku drogowym: to, ile zapłacisz, zależy od mocy silnika, rodzaju paliwa i wieku samochodu. Średnio liczy się 2,5-3 euro (10-12 zł) na jednego konia mechanicznego. Pytanie brzmi: na jednego konia mechanicznego czy na jeden koń mechaniczny? | |
| Czy to koń cwałujący, czy koń mechaniczny - dzięki metaforycznemu przeniesieniu znaczenia gramatyka w zakresie końcówek biernika nie zmienia się. Dlatego podany cytat jest poprawny, gdyż przyimek na wymaga tegoż biernika, a on dla obu koni przyjmuje postać koni-a. Tego samego biernika wymagają metry na sekundę, kilowaty na godzinę itp. Iwona Loewe | |
| Składnia | 2007-06-21 |
| Chciałem zapytać, która forma jest poprawna: Rolnictwo dostarcza wyroby i usługi czy też Rolnictwo dostarcza wyrobów i usług. | |
| Używając wyrazu dostarczać w znaczeniu: coś dostarcza (komuś) czegoś, możemy zastosować dwie równorzędne konstrukcje składniowe: z biernikiem - dostarczać komuś COŚ (np. Urządzenie to dostarcza ciepło do mieszkań), jak również z dopełniaczem - dostarczać komuś CZEGOŚ (np. Owce dostarczają człowiekowi mleka i wełny). Proponuję jeszcze zastanowienie się nad stwierdzeniem dostarczają [...] usług. Nie zawsze istnieje wzajemność pomiędzy nazwą czynności i jej wykonawcą. Usługę się świadczy, natomiast podmiot świadczący usługę może być nazwany dostawcą usługi. Radosław Miszak | |