| Składnia | 2015-11-03 |
| Zdanie Autorka nadaje ogromnego znaczenia strojom nie wydaje mi się poprawne. Czy nie powinno się powiedzieć nadaje znaczenie? | |
| Oczywiście! Czasownik nadawać «sprawiać, żeby ktoś nabrał lub coś nabrało określonych właściwości, cech» buduje zdania wedle schematu: ktoś / coś nadaje komuś / czemuś — coś (nie: czegoś), czyli wymaga, aby rzeczownik przybrał postać biernika (kogo? co?), nie zaś dopełniacza (kogo? czego?). Gdzie to sprawdzić? Sposoby konstruowania zdań i łączenia części mowy wraz z wymaganiami przypadków podają „Wielki słownik języka polskiego PAN” (www.wsjp.pl) oraz „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego. Pierwszy z wymienionych notuje cytaty z połączeniami nadawać sens, rangę, barwę, kształt, drugi definicję nadawać ilustruje przykładami: Rzeźbiarz nadaje drewnu formę człowieka. Dżinsy nadają styl sportowy całej sylwetce. Odnotowuje także związki frazeologiczne, które powstały wedle tego schematu: nadawać ton (czemuś) «wpływać na kształt, charakter czegoś» oraz nadawać bieg sprawie «powodować, żeby coś zostało załatwione (zwykle sprawy urzędowe)». Błędne konstrukcje z dopełniaczem, jak !nadawać znaczenia, formy, stylu, tonu, biegu, pojawiają się być może jako wynik skojarzenia z bliskim formalnie czasownikiem dodawać, który wymaga dopełniacza, np. dodawać soli, cukru, mąki, uroku. | |
| Składnia | 2015-11-02 |
| Witam, nurtuje mnie jedna sytuacja. Kolega z Białorusi zwrócił się do mnie tymi oto słowami: Ugotuję jednak chyba pierogi, ale strasznie się nie chce je gotować. Zwróciłam mu uwagę, że powiedział niepoprawnie. Wytłumaczyłam, że powinien użyć ich zamiast je. Chciałabym się poradzić, czy słusznie postąpiłam. | |
| Kompetencja językowa Pani nie zwiodła, błąd został poprawiony. W języku polskim mamy czasowniki, które łączą się z rzeczownikiem w bierniku, takie jak np. widzieć, jeść, gotować, kupić, podgrzać, wylać, przyprawić i wiele innych. Jeśli taki czasownik nie jest zaprzeczony, wymaga, aby rzeczownik przybrał postać biernika, np. widzę, jem, gotuję, kupuję, podgrzewam, wylewam, przyprawiam – kogo? co? – zupę. Jeśli czasownik zostanie użyty z przeczeniem, zmieniają się jego wymagania względem towarzyszącego rzeczownika, który w tym wypadku powinien wystąpić w dopełniaczu, np. nie widzę, nie jem, nie gotuję, nie kupuję, nie podgrzewam, nie wylewam, nie przyprawiam – kogo? czego? – zupy. Zmiana ta dotyczy oczywiście nie tylko rzeczowników, lecz także tych części mowy, które rzeczowniki zastępują, czyli zaimków osobowych jak te w pytaniu: chce mi się gotować – kogo? co? – je, ale nie chce mi się gotować – kogo? czego? – ich. Warto w tym miejscu podać również odmianę zaimka osobowego w rodzaju niemęskoosobowym zastępującego w zdaniu rzeczownik pierogi: M. one, D. ich, C. im, B. je, N. nimi, Ms. nich. | |
| Składnia | 2015-10-31 |
| Czy poprawne jest zdanie gwarantujemy niesamowitych wrażeń? | |
| Ta konstrukcja jest zdecydowanie niepoprawna, ponieważ czasownik gwarantować przyłącza rzeczowniki w formie biernika, np. gwarantujemy niesamowite wrażenia, szybką obsługę, niskie oprocentowanie, niezapomnianą podróż, wspaniałą zabawę itp. Jeśli natomiast w połączeniu tym pojawi się zaimek liczebny wiele, to narzuci on tej konstrukcji własne wymagania składniowe: wiele wymaga, aby towarzyszące mu wyrazy przybrały formę dopełniacza, a zatem: gwarantujemy wiele – czego? – niesamowitych wrażeń, wspaniałej zabawy, niezapomnianych podróży. Podobnie zmieniłaby się budowa zdania, gdyby czasownik został zaprzeczony. W polszczyźnie jeśli czasownik przyłącza rzeczowniki w bierniku, po zaprzeczeniu przyłącza rzeczowniki w dopełniaczu, np. widzę – kogo? co? – dom, ale nie widzę – kogo? czego? – domu, dlatego też: nie gwarantujemy niesamowitych wrażeń, szybkiej obsługi, niskiego oprocentowania, niezapomnianej podróży, wspaniałej zabawy itp. | |
| Składnia | 2015-10-31 |
| Czy poprawnie jest powiedzieć w wannę wody napuścimy? | |
| Już sama definicja słownikowa czasownika napuścić «umożliwić czemuś przedostanie się do czegoś» (zob. http://sjp.pwn.pl/sjp/napuscic;2486908.html), także: «napełnić (napełniać) coś czymś» („Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza), wskazuje, że łączy się on z przyimkiem do, który z kolei do zbudowania poprawnej konstrukcji zdaniowej wymaga, aby łączący się z nim rzeczownik (tu: wanna) przybrał formę dopełniacza (wanny). USJP podaje nawet taki przykład: Napuszczać wodę do wanny. Także czasownik nalać łączy się z przyimkiem do i nic w tym dziwnego, skoro przyimek ten – jak czytamy we wspomnianym wcześniej USJP – wraz z użytym po nim rzeczownikiem komunikuje kierunek ruchu, którego celem jest zwykle wnętrze przedmiotu nazywanego przez ten rzeczownik, np. Skoczył do wody. Poszli do szkoły. Wsiadła do autobusu. Wlał benzynę do kanistra. Przyimek w natomiast komunikuje, że dana rzecz czy substancja (tu: woda) gdzieś się znajduje, np. cukier jest w szafce, kąpali się w morzu, usiadł w fotelu, niósł zakupy w torbie itd. Wynika z tego, że powiemy: woda jest w wannie, ale nalej / napuść wody do wanny. | |
| Składnia | 2015-10-28 |
| Mówimy ręka w temblaku czy na temblaku? | |
| Sprawa wydawałaby się prosta, bo wszystkie słowniki rejestrują połączenie na temblaku, czyli można byłoby na tej podstawie powiedzieć, że jest ono w polszczyźnie ugruntowane. Nieco inaczej jednak rzecz wygląda w Internecie, gdzie połączenie z przyimkiem w występuje znacznie częściej, co może być ukoronowaniem zmiany językowej. Dlaczego ukoronowaniem? Otóż słowniki historyczne polszczyzny pokazują (za pomocą przykładów z dzieł literackich), że niegdyś stosowano połączenie z na, potem oba połączenia. Konstrukcja z na jest dość oczywista, jeśli wyczytamy w słowniku, że dawne, pierwotne na gruncie polskim znaczenie temblaka to ‘pasek […] u rękojeści szabli, miecza itp., na którym można zawiesić miecz’. Już w XIX wieku znaczenie to zostało przeniesione na ‘opaskę z płótna obejmującą szyję i chorą rękę, która na tej opasce spoczywa’ (obie definicje pochodzą ze „Słownika języka polskiego PAN” pod red. Witolda Doroszewskiego, który jest udostępniony na stronach internetowych Wydawnictwa PWN: http://doroszewski.pwn.pl/haslo/temblak). Jeśli natomiast przyjrzymy się współczesnym temblakom produkowanym przez firmy z branży medycznej, ortopedycznej, uświadomimy sobie, że dziś mamy już dyspozycji nie jakieś paski czy opaski, na których może się oprzeć chora ręka, lecz stabilne i obszerne niemal „konstrukcje” obejmujące przedramię, w których ono bezpiecznie i wygodnie spoczywa, jest osłonięte. Słowniki nadal odnotowują dawniejszą, ugruntowana tradycją konstrukcję na temblaku, lecz nowe typy wyrobów ortopedycznych skłaniają ich producentów i użytkowników do stosowania konstrukcji innowacyjnej w temblaku. Przyimek na wydawał się precyzyjny dawniej, ponieważ przyłącza nazwę czegoś, co coś podtrzymuje (por. spodnie na szelkach, opierać się na łokciu, buty na obcasie, pies na smyczy), przyimek w zwraca zaś uwagę na inny aspekt temblaka, jakim jest fakt, że ręka jest w nim umieszczona, znajduje się wewnątrz niego. Obecnie używane są oba połączenia, lecz możliwe, że w polszczyźnie pozostanie z czasem tylko jedno, które będzie bardziej precyzyjne. | |
| Składnia | 2015-10-28 |
| Szukałam w Państwa archiwum, ale nie znalazłam podobnego zagadnienia. Które z poniższych zdań jest poprawne: Zaufało nam ponad 4 miliony wymagających klientów czy Zaufały nam ponad 4 miliony wymagających klientów? I podobne: Za każde wydane 1000 złotych, otrzymają Państwo prezent czy Za każdy wydany 1000 złotych...? | |
| Wszystkie cytowane konstrukcje są poprawne. W „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego czytamy, że jeśli przed liczebnikiem występuje liczba dwa, trzy, cztery, to orzeczenie przyjmuje formę albo liczby pojedyncze, albo mnogiej. Słownik podaje przykłady: Cztery miliony turystów odwiedziło to miejsce oraz Cztery miliony turystów odwiedziły to miejsce. Podobnie jest z liczebnikiem tysiąc: możemy powiedzieć w rodzaju nijakim: każde, moje, wydane, zaoszczędzone tysiąc złotych oraz w rodzaju męskim: każdy, mój, wydany, zaoszczędzony tysiąc złotych. Połączenie tysiąc złotych traktujemy jak określenia banknotów czy monet w liczbie pojedynczej: (to) pięć, dziesięć, dwadzieścia, pięćset złotych, ale również mówimy o pieniądzach w liczbie mnogiej: (te) pięć, dziesięć, dwadzieścia, pięćset złotych. | |
| Składnia | 2015-10-27 |
| Która forma jest poprawna: rozróżniać dobro od zła czy rozróżniać dobro i zło? | |
| Rozróżniać to inaczej «dostrzegać różnicę między kimś a kimś, czymś a czymś». „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego podaje schematy, wedle których ten czasownik buduje zdania: ktoś rozróżnia kogoś, coś (w lm.) z przykładem Czy rozróżniasz fałszywe i prawdziwe banknoty? W podziemnym schronie rozróżnialiśmy poszczególne salwy i detonacje. Rozróżniać prawdę i fałsz. Według tej wykładni poprawne jest połączenie i]rozróżniać dobro i zło. Wspomniany słownik przestrzega przed błędnymi konstrukcjami !rozróżniać pomiędzy kimś, czymś; !rozróżniać kogoś, coś — od kogoś, od czegoś. Błędy związane z tym rozróżnianiem są spowodowane istnieniem podobnego formalnie i znaczeniowo czasownika odróżniać «spostrzegać różnicę między kimś a kimś, między czymś a czymś», który tworzy zdania wedle schematu ktoś odróżnia kogoś — od kogoś, coś — od czegoś, np. Odróżniała prawdę od fałszu. Pierwsze połączenie z pytania powinno zawierać właśnie ten czasownik: odróżniać dobro od zła. | |
| Składnia | 2015-10-27 |
| Czy w zdaniu:Nieco dalej widać było stodołę, obok niej szopę; dalej jeszcze ogrodzenie rzeczownik ogrodzenie występuje w bierniku? Sądzę, że wszystkie rzeczowniki w tym zdaniu występują w bierniku, ale zostało to zakwestionowane. | |
| Ma Pani rację, w zdaniu występują 3 rzeczowniki w bierniku, co w sposób oczywisty wynika z bodowy tego zdania. Orzeczenie widać było wymaga, aby jego określenia (dopełnienia) przybrały formę biernika: widać było – kogo? co? – stodołę, szopę, ogrodzenie. Każda z części zdania oddzielona przecinkiem mogłaby zawierać kolejne widać było, ale ze względów stylistycznych byłyby to niepotrzebne powtórzenia, dlatego też się je pomija bez szkody dla odbioru tekstu. Przypadek rzeczownika ustala się w zdaniu, kierując się funkcją poszczególnych rzeczowników oraz zależnościami składniowymi, które rozpoznaje się za pomocą odpowiednich pytań przypadków. | |
| Składnia | 2015-10-27 |
| Jak piszemy: Żółte czapki ma trzech chłopców czy mają trzej chłopcy? | |
| Obie wersje są poprawne! W polszczyźnie mamy dwa sposoby łączenia form liczebników od 2 do 4 z rzeczownikami męskoosobowymi, czyli takimi, które nazywają osoby rodzaju męskiego, jak pan, chłopiec, student: w związku zgody (dwaj panowie, trzej chłopcy, czterej studenci) albo w związku rządu (dwóch panów, trzech chłopców, czterech studentów). | |
| Składnia | 2015-10-27 |
| Jesteśmy w trakcie zmiany nazwy naszej instytucji z Klub Kultury na Prom Kultury. W związku z tym nie jesteśmy pewni, jakiej formy w przyszłości powinniśmy używać: być w Promie czy na Promie, iść do Promu czy na Prom? | |
| Połączenia z przyimkiem na sugerowałyby, że idzie o prom, czyli «statek wodny do przewozu ludzi, pojazdów i ładunków przez rzeki, kanały, mniejsze akweny morskie itp., także: rodzaj morskiego statku pasażerskiego». Przyimki do i w wyraźnie wskazują na miejsce, budynek, instytucję i te zdecydowanie polecam! | |
| Składnia | 2015-10-27 |
| Które zdanie jest poprawne: Nie wyjechali na wczasy do Malty czy Nie wyjechali na wczasy na Maltę? | |
| Malta jest nazwą państwa i nazwą wyspy, a to rozróżnienie powoduje, że na gruncie polskim mamy do czynienia z dwoma sposobami mówienia o tej części świata. W połączeniu z nazwami wysp w polszczyźnie używa się przyimka na, a z nazwami państw używamy przyimka do. Dlatego też poprawne są oba zdania, lecz każde w innym sensie: Nie wyjechali na wczasy do Malty (do państwa) i Nie wyjechali na wczasy na Maltę (na wyspę). „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego podaje także przykłady z czasownikiem mieszkać: Mieszkać na Malcie (na wyspie) i Mieszkać w Malcie (w państwie). | |
| Składnia | 2015-10-27 |
| Kilka dni temu pomogłam mojemu siostrzeńcowi odrobić zadanie domowe ze składni i okazało się, iż pani nauczycielka wskazała błędy w tym zadaniu, np. w zdaniu „Rdzenna ludność Australii została wytępiona przez białych kolonizatorów”. Stwierdziła ona, iż w tym zdaniu słowo „Australii” jest dopełnieniem (ja napisałam, iż jest to przydawka). Nie zgadzam się z tą opinią, gdyż zawsze byłam uczona, iż dopełnienie jest określeniem czasownika. Tego typu „błędów” w zadaniu było więcej, zwłaszcza pani wskazywała określenia do podmiotu jako dopełnienia, wystarczyło tylko, żeby zdać pytanie przypadków zależnych. Czekam na odpowiedź. Jest to dla mnie ważne, gdyż nie chcę, żeby mój siostrzeniec był źle uczony. Obecnie uczy się w klasie szóstej, potem pójdzie do gimnazjum i będą problemy. | |
| Ma Pani rację: rzeczownik Australii jest bez wątpienia określeniem rzeczownika ludność (który jest podmiotem zdania). Jest to przydawka rzeczowna w związku rządu dopełniaczowa: ludność – czego? – Australii. Dopełnienie jest określeniem orzeczenia i w tym zdaniu dopełnieniem może być jedynie wyrażenie przyimkowe przez kolonizatorów. Informacje te można łatwo odszukać np. w dowolnym wydaniu „Podstawowych wiadomości z gramatyki języka polskiego” Zenona Klemensiewicza w rozdziale o rodzajach przydawki, na pewno znajdują się również w podręcznikach szkolnych. | |
| Składnia | 2015-10-26 |
| Czy forma 130 elementy jest poprawna? Np. widzę 130 elementy – czy jest możliwość, by użyć 130 elementy zamiast 130 elementów? | |
| Z liczebnikami jest tak: połączenia jeden element, dwa elementy, trzy elementy, cztery elementy występują w związku zgody, a w połączeniach rzeczowników z liczebnikami od 5 wzwyż mamy do czynienia ze związkiem rządu, co oznacza, że liczebniki pięć, sześć, dwadzieścia, sto trzydzieści i inne wymagają, aby towarzyszący im rzeczownik przybrał formę dopełniacza (rządzą formą rzeczownika). Dlatego jedyną akceptowalną formą w polszczyźnie jest połączenie sto trzydzieści – czego? – elementów. Nie zmienia tego nawet użycie z czasownikiem widzieć. | |
| Składnia | 2015-10-26 |
| Proszę o odpowiedź, czy w poniższym tekście (w przypadku pana Y) należy użyć słowa części czy częściach: Orzeczono o zwrocie nieruchomości: panu X – w 1/3 części, panu Y – w 2/3 części. | |
| Jeśli przeczytamy tekst na głos, wyraźnie usłyszymy, która forma jest poprawna: w jednej trzeciej części i w dwóch trzecich części. Zaimki ułamkowe łączą się z rzeczownikami, wymagając od nich przyjęcia formy dopełniacza: jedna czwarta – czego?; dwie trzecie – czego? Inne przykłady to pół chleba, ćwierć minuty, półtorej godziny. | |
| Składnia | 2015-10-26 |
| Pilnować psy czy psów, yorki czy yorków? | |
| Czasownik pilnować wymaga, aby nazwa obiektu, który jest pilnowany, przybrała formę dopełniacza: pilnować – kogo? czego? – psów, yorków, domu, dziecka itd. | |
| Składnia | 2015-10-25 |
| Jak to napisać: Emirates świętują sukces (linie lotnicze) czy Emirates świętuje? | |
| Linie lotnicze nazywają się Emirates, co jest angielską formą liczby mnogiej. Samo państwo też ma w nazwie formę liczby mnogiej - po polsku Zjednoczone Emiraty Arabskie. Skoro tak, to orzeczenie należy dostasować do podmiotu pod wzlędem liczby i napisać: Emirates świętują sukces. | |
| Składnia | 2015-10-25 |
| Które zdanie jest poprawne: Małżeństwo Kowalskich pojechali na wycieczkę czy Małżeństwo Kowalskich pojechało na wycieczkę? | |
| W zadaniu tego typu powinniśmy dostosować formę czasownika (orzeczenia) do wymagań rzeczownika (podmiotu) małżeństwo. Skoro małżeństwo to rzeczownik rodzaju nijakiego w liczbie pojedynczej, również odnoszące się do niego orzeczenie powinno przybrać analogiczną formę: pojechało. Nie bierzemy w tym wypadku pod uwagę formy Kowalskich, ponieważ nie jest ona kluczową – jak podmiot i orzeczenie – formą w zdaniu, tu występuje w funkcji określenia podmiotu-rzeczownika, czyli jako dopełniaczowa przydawka rzeczowna w związku rządu: (małżeństwo – mianownik) – kogo? – Kowalskich – dopełniacz. Zdanie jest nieco niezręcznie skonstruowane, ponieważ w codziennej komunikacji nie używamy raczej tego typu (oficjalnych? urzędowych?) konstrukcji, powiemy prościej: Kowalscy pojechali na wycieczkę, a forma liczby mnogiej nazwiska pozwoli się domyślać, że są małżeństwem. | |
| Składnia | 2015-10-24 |
| Dzień dobry, nurtuje mnie, która wersja jest poprawniejsza: miejsce, gdzie czy miejsce, w którym. | |
| Można powiedzieć, że obie formy są tak samo poprawne, ponieważ w takim kontekście zaimek względny gdzie może być używany zamiennie z zaimkiem który rozpoczynającym zdanie podrzędne, jeśli w zdaniu mamy określić jakieś miejsce. W „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” pod red. S. Dubisza podano m.in. takie przykłady, w których zamiast zaimka gdzie można byłoby bez przeszkód użyć zaimka który: Zatrzymał się w miejscu, gdzie rozwidlała się rzeka. Weszli do pomieszczenia, gdzie była pracownia. Sala, gdzie mieli zajęcia, była jasno oświetlona. Przyszedł do biura, gdzie pracował jego ojciec. „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego wskazuje natomiast konteksty, w których taka zamiana byłaby błędna: Odbyło się spotkanie, na którym, mówiono o nowym systemie ubezpieczeń. Narada, na której zapadły wszystkie ważne decyzje. Zawody, w których wzięli udział nasi mistrzowie. Jak widać, ostatnie zdania nie odnoszą się do miejsca, lecz do sytuacji, zdarzenia, a więc zaimek gdzie jest niewłaściwy ze względów znaczeniowych i użyty byłby niepoprawnie. | |
| Składnia | 2015-10-24 |
| Szanowni Państwo, w jednej z książek natknęłam się na następujące zdanie: „A z wielu dalekich i zapomnianych forpoczt na tej wyspie mało było dalszych i bardziej zapomnianych niż licząca około czterdziestu głów osada zwana Cleveland, gdzie mieszkał Dorrigo Evans”. Moja intuicja i rozumienie języka mówią mi, że należałoby raczej użyć formy licząca (ile głów?) około czterdzieści głów osada. Czy mam rację? | |
| Niestety nie. Przyimek około poprzedzający określenie liczby, ilości, miary lub czasu i komunikujący, że określenie to nie jest dokładne, lecz przybliżone, łączy się z rzeczownikiem lub innym wyrazem w jego funkcji w dopełniaczu. W artykule hasłowym w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” pod red. S. Dubisza podano następujące przykłady: Kibiców było około dwóch tysięcy. Majątek zajmował około trzystu hektarów powierzchni wyspy. Wrócę do domu około szóstej. Pytał o ciebie mężczyzna około czterdziestki. Dzieliła ich odległość około metra. Wrzuć do ciasta około kostki masła. Wybuch nastąpił około północy. Konferencja odbędzie się około połowy maja. Z przytoczonych danych wynika, że konstrukcja użyta w książce jest poprawna. „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego wyraźnie wskazuje, że łączenie przyimka około z formami mianownika jest niepoprawne. | |
| Składnia | 2015-10-22 |
| Bardzo proszę o poradę językową. Mamy wątpliwości odnośnie poniższego zdania: setki osób doznają obrażeń. Czy w tym przypadku nie powinno być doznaje? | |
| W artykule hasłowym setka w znaczeniu «bardzo wiele, bardzo wielu» zamieszczonym w „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego czytamy, że w wyrażeniu z formą setki częściej łączy się orzeczenie w liczbie pojedynczej w rodzaju nijakim, rzadziej w liczbie mnogiej w rodzaju niemęskoosobowym (jeśli czasownik jest w czasie przeszłym). Słownik podaje przykłady: Setki ludzi złożyło kwiaty albo (rzadziej) Setki ludzi złożyły kwiaty, Setki uczniów świętuje pierwszy dzień wiosny albo też (rzadziej) Setki ludzi świętują pierwszy dzień wiosny. Analogiczna sytuacja występuje w przykładach z pytania: setki osób doznają obrażeń albo setki osób doznaje obrażeń. Być może za jakiś czas ludzie mówiący po polsku zdecydują się używać tylko jednej z tych form, co często dokonuje się w dziejach każdego języka. | |