| Znaczenie | 2015-03-15 |
| Zastanawiam się nad słowem stricte, a dokładniej nad jego zastosowaniem. Kiedy używamy tego słowa? Co ono oznacza? | |
| Stricte to łaciński przysłówek o znaczeniu ‘ściśle, dokładnie’. Używa się go w tych samych celach jak polskiego odpowiednika, lecz w innych typach tekstów: raczej w tekstach naukowych, oficjalnych, niepotocznych. Definicje tego wyrazu można znaleźć w „Słowniku języka polskiego PWN” i „Słowniku wyrazów obcych”. W „Korpusie języka polskiego PWN” są m.in. następujące zastosowania: Pojmowano ją jako dziedzinę stricte pomocniczą, żeby nie powiedzieć - artystycznie marginalną. To są problemy stricte polityczne - pole przetargów i kompromisów oraz subiektywnych i aksjologicznych wyborów. Podstawą wyboru broni z przedstawionego spektrum były wymagania stricte wojskowe i techniczne. Jest to więc stricte bioekologiczna dziedzina wiedzy o dużych implikacjach praktycznych... [...] przeprowadził rewizję swoich wcześniejszych poglądów i nadał im charakter sensu stricte socjologiczny. To już jest manifest stricte polityczny. Może nie jest to surowiec stricte roślinny, aczkolwiek kiedyś na pewno był roślinnym... Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2015-03-15 |
| Czy poprawnie po polsku można powiedzieć 12 pierwszych miejsc? | |
| Można powiedzieć, że 12 pierwszych miejsc zajmują..., jeżeli lista jest bardzo długa. :-) Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2015-03-15 |
| Wszystki cement czy wszystek cement czy cały cement? | |
| Cały cement oraz wszystek cement są wyrażeniami poprawnymi. Wszystek, co podkreśla „Inny słownik języka polskiego” pod red. Mirosława Banko, jest formą używaną rzadziej, zastępowaną coraz chętniej przez zaimek cały, por. Wypiłem wszystko mleko // Wypiłem całe mleko. Słowo wszystek jest zaimkiem przymiotnym nieokreślonym, które najczęściej stosuje się w liczbie mnogiej (por. wszyscy). Historycznie pochodzi od niezachowanego zaimka wesz ‘cały, każdy; występujący w pełnej liczbie, zupełny’ (W. Boryś „Słownik etymologiczny języka polskiego”). W języku książkowym można spotkać jeszcze dawne formy dopełniacza tego zaimka – wszech (por. ze wszech miar; ktoś, coś wszech czasów; pierwszy człon w złożeniach typu wszechobecny, wszechwładny, wszechstronny), celownika – wszem (wszem (i) wobec) oraz biernika – wsze (po wsze czasy). Aleksandra Weber | |
| Znaczenie | 2015-03-15 |
| Mój syn w rozmowie ze mną powiedział, że został zdeprymowany przeze mnie. Zostać zdeprymowanym – czy to poprawna forma? | |
| Czasownik zdeprymować jest dokonanym odpowiednikiem czasownika deprymować i oznacza ‘przygnębić, zniechęcić’ oraz ‘zawstydzić kogoś’ („Słownik języka polskiego PWN”). Ponieważ zdeprymować jest czasownikiem przechodnim, przybiera zarówno formy strony czynnej (zdeprymował), jak i biernej (został zdeprymowany), a nawet zwrotnej (zdeprymował się, czyli ‘zniechęcił się, zawstydził się’). Jeśli więc syn chciał w rozmowie przekazać, że przygnębiła, zniechęciła lub zawstydziła go Pani, mógł powiedzieć, że został przez Panią zdeprymowany, choć oczywiście naturalniej brzmiałoby, gdyby powiedział, że go Pani zdeprymowała, stronę bierną uznaje się bowiem za właściwą dla stylu oficjalnego, urzędowego. Tam, gdzie to możliwe, zaleca się użycie strony czynnej (por. hasło problemowe Czasownik w „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN”). Aleksandra Mól | |
| Znaczenie | 2015-03-08 |
| Witam serdecznie, mam pytania odnośnie do wyrazów deprecjonować, dezawuować i dewaluować. Konkretnie chodzi mi o ich zastosowanie w różnym kontekście. Słownik PWN podaje, że deprecjonować znaczy ‘obniżać wartość czegoś, kogoś’. Jak rozumiem, możemy powiedzieć Nie deprecjonuję dorobku tego artysty, ale czy powiemy pojęcie to uległo na przestrzeni lat deprecjacji? Wydaje mi się, że nie. Nasuwa się bowiem definicja deprecjacji jako obniżenia siły nabywczej pieniądza. Czy w tym kontekście lepiej byłoby użyć dewaluacji? Np. Pojęcie to, na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza, uległo dewaluacji, czyli obniżyło się jego znaczenie, ranga. Rozumiem, że pomiędzy dewaluacją jako obniżeniem wartości pieniądza a deprecjacją w tym znaczeniu możemy postawić znak równości? Czy deprecjonować i dezawuować będą synonimiczne w kontekście wartości, czy może lepiej dezawuować używać w kontekście obniżaniu zasług? Np. Jego dokonania, przez lata dezawuowane przez ówczesne autorytety, wracają teraz na właściwe miejsce w hierarchii zasług dla kraju. Proszę mi wybaczyć bałagan informacyjny i prawdopodobnie nie najlepsze przykłady, ale pisałem to w pośpiechu. Dodam, że nie znalazłem nigdzie odpowiedzi na powyższe kwestie, co najwyżej pobieżne wyjaśnienia nt. każdego wyrazu z osobna. Z góry dziękuję i łączę pozdrowienia Jacek Kubiak | |
| Pytanie Pana dotyka spraw bardzo istotnych nie tylko dla użytkowników języka, ale też dla lingwistów. Okazuje się bowiem, że wyrazy o wręcz identycznym znaczeniu mogą mieć różną łączliwość, że definicje słownikowe nie wystarczają, aby sprawnie posługiwać się językiem; właśnie w pytaniu Pana pojawiają się na to przykłady. W zdaniach: Nie deprecjonuję dorobku tego artysty . Jego dokonania, przez lata dezawuowane przez ówczesne autorytety, wracają teraz na właściwe miejsce w hierarchii zasług dla kraju czasowniki deprecjonować i dezawuować mogą być używane wymiennie. Takiej „podkładalności” nie ma już w zdaniach, w których mamy nazwy czynności deprecjacja i dewaluacja: *Pojęcie to uległo na przestrzeni lat deprecjacji. Pojęcie to, na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza, uległo dewaluacji. Mimo iż znaczenia słownikowe są takie same, łączliwość jest inna. Jaką można dać radę użytkownikowi języka? Otóż nie wystarczy patrzeć na znaczenie słownikowe, ale trzeba też przyjrzeć się cytowanym przykładom użycia. Oto kopie haseł z „Uniwersalnego słownika języka polskiego” pod red. Stanisława Dubisza: deprecjacja książk. «obniżenie wartości czegoś» ○ Deprecjacja zawodu nauczyciela. dewaluacja 1. ekon. bank. a) «ustawowe obniżenie wartości waluty danego kraju w stosunku do złota lub walut zagranicznych» ○ Dewaluacja marki. ○ Przeprowadzić dewaluację. b) «obniżenie się realnej wartości pieniędzy» ○ Dewaluacja złotego. 2. książk. «obniżenie się wartości, znaczenia czegoś» ○ Dewaluacja słowa, wartości. deprecjonować książk. «powodować deprecjację, pomniejszać wartość, przedstawiać w gorszym świetle» ○ Deprecjonować czyjś dorobek naukowy, czyjeś zasługi. dezawuować książk. «umniejszać wartość czegoś, podważać coś; dyskredytować»: ○ Krytyk bezpodstawnie dezawuuje tę książkę w oczach odbiorców. ○ Dezawuować czyjeś publiczne wystąpienie. dewaluować 1. ekon. bank. a) «przeprowadzać reformę pieniężną polegającą na dewaluacji» ○ Dewaluować pieniądz. b) «powodować dewaluację» 2. książk. przen. «obniżać wartość, znaczenie czegoś» ○ Dewaluować czyjeś starania. Na początku swojej odpowiedzi wspomniałam, że poruszony przez Pana problem jest ważny nie tylko dla użytkowników języka, ale również dla lingwistów. Rodzi się bowiem pytanie, czy łączliwość ma ścisły związek ze znaczeniem, czy też są to dwie odrębne dziedziny. Sama jestem historykiem języka i obserwuję nieraz, że łączliwość wyrazów ogranicza się, co jest sygnałem cofania się jednostki z języka (ale czasami jest to sygnał zmiany znaczenia!). Inaczej do problemu podchodzą lingwiści badający współczesny język. Dla nich odmienność łączliwości to sygnał odmienności znaczenia, inaczej – badają znaczenie poprzez obserwację łączliwości. I z pewnością głębsza analiza uwzględniająca szeroką gamę łączliwości pokazałaby różnice w znaczeniu omawianych tu jednostek leksykalnych. Jednak proponowane w słownikach specjalistycznych definicje nie byłyby czytelne dla niespecjalistów. Na dowód przytoczę dwie ze „Słownika gniazdowego polskich partykuł”: CHYBA ‘mówiący o tym, o czym mowa [wiesz, o czym], o czym nie jest tak, że wie, że nie R, mówi, że jest możliwe, że nie R’. OCZYWIŚCIE ‘nadawca, mówiąc o tym, o czym mowa, mówi, że wiedząc to, co on o tym wie pod danym względem, nie można powiedzieć, że nie R’. Krystyna Kleszczowa | |
| Znaczenie | 2015-03-04 |
| Jak nazwać w skrócie córkę, córki brata mojego ojca, a jak nazwać też w skrócie syna, brata ojca mojej matki w takim sensie, jak na córkę brata swojej matki mówimy w skrócie kuzynka? | |
| Nazwy członków rodziny nieraz przysparzają trudności, na co składają się m.in. same więzy rodzinne odznaczające się znacznym stopniem skomplikowania. Zauważmy wszak, że nazywamy naszych krewnych z uwagi na pierwszy (rodzice, dzieci), drugi (dziadkowie i wnuki), trzeci (pradziadkowie i prawnuki) oraz czwarty (prapradziadkowie i praprawnuki) stopień pokrewieństwa w linii prostej, ale jeszcze określamy drugi (rodzeństwo), trzeci (rodzeństwo naszych rodziców, czyli wujek, stryj czy ciotka, oraz dzieci brata i/lub siostry) oraz czwarty (dzieci wujka, stryja czy ciotki) stopień pokrewieństwa w linii bocznej. Do tego należy dodać szereg nazw dla pokrewieństwa zastępczego (np. macocha, ojczym) i pokrewieństwa przyrodniego (np. siostra przyrodnia). Nie zapominajmy również o nazwach stopni powinowactwa rodzinnego, choć ta grupa wyrazów prezentuje się już skromniej (powinowactwo w linii prostej występuje w pierwszym stopniu i obejmuje relację: teść, teściowa a zięć, synowa; w linii bocznej natomiast mamy powinowactwo drugiego i trzeciego stopnia, czyli np. stosunki między mną – mężem/żoną – a rodzeństwem mojego współmałżonka czy mną a współmałżonkami mojego rodzeństwa). Na kłopoty z nazwaniem członków naszej rodziny wpływ mają również zmiany kulturowe, które sprawiają, że współcześnie relacje utrzymuje się jedynie z najbliższą rodziną, a z dalszą spotykamy się okazjonalnie. To sprawia, że dziś nie używamy już wielu nazw stopni pokrewieństwa czy powinowactwa, stąd w obliczu pojawiających się problemów zwykle decydujemy się na słowa ogólne, nieprecyzujące relacji, takie jak: kuzyn, kuzynka czy szwagier, szwagierka. Przejdźmy jednak do postawionego w pytaniu problemu, a nawet kilku problemów związanych z relacjami pokrewieństwa. Otóż jak nazwać córkę bądź córki brata mego ojca? Piętnastowieczne źródła podają, że jest to siostra stryjeczna (skoro brat ojca nazywany był stryjem, to jego córka była naszą siostrą stryjeczną). Z czasem rzadziej eksponowane rozróżnienie między słowami wuj (brat matki) – stryj (brat ojca) sprawiło, że zaczęto używać też nazwy siostra cioteczna na oznaczenie i siostry stryjecznej (córki brata ojca), i siostry wujecznej (córki brata matki), i stricte siostry ciotecznej (córki siostry matki/ojca). W XVIII wieku polszczyzna zapożyczyła nazwę kuzyn z języka francuskiego i od tego czasu chętnie się po nią sięga też w formie żeńskiej (kuzynka) dla nazwania opisywanej tu relacji Z kolei kwestia dwu nazw męskich, o które Pan pyta, przedstawia się następująco: syn brata matki to wspomniany już wyżej brat wujeczny, choć dziś możemy się spotkać raczej z określeniem brat cioteczny, częściej z ogólnym – kuzyn. Natomiast dla brata ojca matki w polszczyźnie nie upowszechniło się jednowyrazowe określenie – będzie to brat dziadka. Mam nadzieję, że odpowiedź choć trochę rozwiała Pana wątpliwości. Jeżeli tego typu zagadnienia są dla Pana szczególnie zajmujące, to polecam książkę Mieczysława Szymczaka pt. „Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w historii i dialektach języka polskiego” (Warszawa 1966). Jeśli natomiast w pytaniu zastosowano błędną interpunkcję i kwestia wątpliwa dotyczyła tak naprawdę nazw określających córkę córki brata mego ojca oraz syna brata ojca mojej matki, to spieszę z odpowiedzią, że tak precyzyjnych jednoelementowych nazw nie ma w języku polskim. Zatem są to: córka kuzynki (czy rzadziej: córka siostry ciotecznej) oraz kuzyn (syn brata dziadka) jako słowo używane w znaczeniu ‘członek dalszej rodziny’. Joanna Przyklenk | |
| Znaczenie | 2015-03-01 |
| Czy np. w życiorysie można napisać: grałem solo ze stowarzyszenim orkiestry czy grałem solo z towarzyszeniem orkiestry? | |
| Szanowny Panie, prawdę o Pana muzycznych dokonaniach lepiej odda sformułowanie, że występował Pan jako solista z orkiestrą – i tu może zostać podana jej nazwa. Solo oznacza ‘samodzielnie, pojedynczo, na jeden instrument, głos’, nie można zatem grać solo z towarzyszeniem czegokolwiek. Pozostała jeszcze kwestia różnicy pomiędzy stowarzyszeniem a towarzyszeniem. Stowarzyszenie, jak podaje „Inny słownik języka polskiego PWN”, to ‘organizacja skupiająca ludzi mających ten sam zawód, wspólne cele lub zainteresowania’, towarzyszenie natomiast jest rzeczownikiem powstałym od czasownika towarzyszyć, oznaczającym ‘występować razem z czymś’. Można zatem powiedzieć, że grało się z towarzyszeniem orkiestry, czyli przy jej akompaniamencie. Łączę ukłony! Ewa Biłas-Pleszak | |
| Znaczenie | 2015-02-28 |
| Czy użycie określenia poszkodowana w stosunku do osoby zamordowanej, jest poprawne? W materiale, który opisuje sprawę zamordowanej kilka dni temu nastolatki w Gdańsku, pada przynajmniej dwukrotnie określenie poszkodowana: http://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Policja-ujawnia-zdjecie-17-letniej-Agaty-n88119.html. | |
| We wskazanym przez Pana artykule użyto nie określenia poszkodowana, lecz pokrzywdzona, warto się jednak odnieść do obu nazw. W języku ogólnym poszkodowany to ‘osoba, która poniosła jakąś szkodę’, a pokrzywdzony to ‘osoba, której wyrządzono jakąś krzywdę’. Rzeczywiście, używanie tych wyrazów, gdy mowa o osobie zamordowanej, nieżyjącej, w języku ogólnym może się wydawać nielogiczne albo nawet niestosowne, nieadekwatne. Tymczasem oba wyrazy są też jednocześnie terminami prawnymi: określenia poszkodowany używa się w postępowaniu cywilnym, a terminu pokrzywdzony w postępowaniu karnym, także w odniesieniu do osób, które straciły życie wskutek przestępstwa (wtedy w imieniu osoby zmarłej występuje prokurator, w tej roli jako oskarżyciele posiłkowi mogą dodatkowo wystąpić mający status pokrzywdzonych żyjący członkowi rodziny osoby zmarłej). Wedle polskiego prawa karnego pokrzywdzonym jest każdy podmiot, którego dobro prawne zostało bezpośrednio dotknięte przestępstwem (za: T. Grzegorczyk, J. Tylman „Polskie postępowanie karne”, Warszawa 2005, s. 274). Część artykułu, w której widnieje określenie pokrzywdzona, jest przytoczeniem słów policjanta, który używa tego terminu w sensie prawnym, czyli w znaczeniu specjalistycznym, nie zaś ogólnym. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2015-02-18 |
| Mamy spór ze znajomymi, jak jest poprawnie i co to znaczy zaparkować w szczycie budynku czy przy szczycie budynku? | |
| Poprawna jest druga wersja – zaparkować przy szczycie budynku. Przyimek przy z miejscownikiem „tworzy wyrażenia określające miejsce w pobliżu tego, co nazywa przyłączany rzeczownik” („Słownik poprawnej polszczyzny” pod red. Andrzeja Markowskiego). Szczyt budynku to jego ściana szczytowa (węższa lub krótsza ściana elewacji lub ściana wypełniająca przestrzeń między połaciami w przypadku dachu dwuspadowego). Chodzi o zaparkowanie pojazdu niedaleko danej ściany szczytowej, dlatego użycie przyimka przy jest w tym miejscu jak najbardziej właściwe. Można wręcz dodać przekornie, że zaparkowanie w szczycie na pewno by się kierowcy nie podobało, bo oznaczałoby chyba poważniejszą kolizję. Barbara Matuszczyk | |
| Znaczenie | 2015-02-16 |
| Jak wyjaśnić słowo zdrzadło? | |
| Brak kontekstu uniemożliwia odpowiedź pewną. Podejrzewam, że chodzi tu o śląską nazwę lustra. Rzeczownik utworzony jest na bazie prasłowiańskiego czasownika *zьrěti ‘patrzeć’, tkwi on w wyrazach ujrzeć, zajrzeć, przyjrzeć się, źrenica. Nazwa narzędzia powinna mieć postać źrzadło (przyrostek -dło jest typowy dla nazw narzędzi, por. szydło od szyć, mydło od myć). Skąd głoska -d- w środku? Jest to spółgłoska wstawna, rozbijająca grupę spółgłoskową źrz, podobnie jak w zdradzić, pochodnym od zradzić ‘źle radzić’ (rozbita grupa zr). Krystyna Kleszczowa | |
| Znaczenie | 2015-02-16 |
| Chciałbym się dowiedzieć, czy ludzie, którzy machają flagami w imprezach sportowych (np. na starcie w żużlu, wyścigach samochodowych) posiadają jakąś nazwę? Czy ta funkcja jakoś się nazywa? Pozdrawiam, Łukasz | |
| Zgodnie z informacjami, których dostarczają regulaminy różnych zawodów sportowych, osoby, które posługują się flagami podczas zawodów, to sędziowie. W zależności od pełnionej funkcji i dyscypliny sportowej różnią się nazwy dla konkretnych sędziów sportowych, np.: a) w żużlu – komisarz techniczny, kierownik startu, sędzia chronometrażysta (mierzy czasy), kierownik parku maszyn (sprawdza motocykle przed startem); b) w wyścigach rajdowych – sędzia główny, sędzia punktu kontroli czasu; c) w wyścigach motocyklowych – sędzia techniczny, sędzia startu, sędzia mety, safety (odpowiedzialny za bezpieczeństwo na trasie przejazdu); d) w wyścigach konnych – sędzia u celownika, sędzia u wagi. Mniej oficjalne nazwy sędziów sportowych, które można spotkać na blogach i stronach internetowych poświęconych danej dyscyplinie sportowej, to starter oraz wirażowy, por.: Flagą tą musi machać starter na prostej start/meta przed rozpoczęciem okrążenia rozgrzewającego przed wyścigiem (źródło: http://motosp.pl/motogp/co-to-jest-motogp-flagi-i-swiatla/2083). Flagi wywieszane są przez wirażowych w różnych miejscach toru, a kierowcy za każdym razem muszą zwracać na nie uwagę (źródło: http://www.redbull.com/pl/pl/motorsports/motogp/stories). Gdy wirażowy macha białą flagą, oznacza to, że zawodnicy mogą zmienić w boksie swoje motocykle (źródło: http://www.redbull.com/pl/pl/motorsports/motogp/stories). Maria Zając, Kinga Knapik | |
| Znaczenie | 2015-01-16 |
| Przymiotnika twarzowy używa się do nazywania części twarzy (kości twarzowe, nerwy twarzowe) albo w stosunku do czegoś, w czym się ładnie wygląda, np. twarzowa fryzura, kapelusz. Spotkałam się jednak z użyciem przymiotnika twarzowy w odniesieniu do kosmetyków do twarzy: twarzowe mydło, krem itp. Czy takie użycie jest poprawne, czy należy jednak pozostać przy formie kosmetyki do twarzy? | |
| W tym znaczeniu wyraz twarzowy nie jest używany poprawnie. Fakt, że spotkała się Pani z określeniem twarzowy w odniesieniu do kosmetyków do twarzy, świadczy natomiast o tym, że w polszczyźnie nasila się tendencja do skrótu. Ktoś chce uprościć sobie życie i zamiast dłuższej konstrukcji używa krótszej z przymiotnikiem twarzowy, który w sensie słowotwórczym jest przymiotnikiem tzw. relacyjnym, czyli wskazuje w sposób ogólny na stosunek jednej rzeczy do drugiej, nie precyzując tej zależności. W połączeniu krem do twarzy relację między obu składnikami precyzował przyimek do. Spotkałam się z podobnymi przykładami, jak choćby lody gałkowe zamiast lody na gałki, sklep nurkowy zamiast sklep dla nurków, przerwa kawowa zamiast na kawę. Język zmienia się nieustannie, a konstrukcje, które dziś uznajemy za błędne, za niezgodne z zasadami gramatycznymi polszczyzny, a czasem nawet za nielogiczne, jeśli tylko są użyteczne, akceptowane przez społeczeństwo oraz wystarczająco często używane, wchodzą z czasem do systemu języka. Pisała o tym pięknie prof. Irena Bajerowa w artykule „Ci biedni językoznawcy, czyli o kłopotach z kulturą języka”: […] człowiek ustawicznie reguluje język, poprawia, dopasowuje do aktualnych potrzeb, usiłując zaspokoić dwie tendencje, walczące ze sobą i dające sprzeczne efekty: 1) mówić wyraziście, maksymalnie zrozumiale, 2) mówić krótko i zwięźle, aby nie znudzić rozmówcy i zanadto się nie zmęczyć. […] Język jest najbardziej demokratycznym tworem człowieka, gdyż całe społeczeństwo, mówiąc i pisząc, niejako głosuje za pewnymi formami i większością głosów wybiera te, które lepiej służą komunikacji społecznej. Językoznawca zaś próbuje domyślać się, które formy będą lepiej służyć. Cały ten niezwykle interesujący artykuł dostępny jest tu: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.578610982186967.1073741825.433954093319324&type=3. Pozdrawiam i dziękuję za kolejny przykład do mojej kolekcji! Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2014-11-08 |
| Czy poprawny jest zwrot abdykować z tronu? Wydaje mi się, że nie, podobnie jak wrócić z powrotem. | |
| Ma Pani rację, to także pleonazm (podobnie jak cofnąć się do tyłu), czyli wyrażenie składające się z wyrazów to samo lub prawie to samo znaczących. O wspomnianej przez Panią sytuacji można powiedzieć co najwyżej zrzec się tronu, co jest synonimiczne względem czasownika abdykować. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2014-10-10 |
| Jak powiedzieć poprawnie: zamienić czy wymienić drobne na banknoty? Zawsze mam mętlik w głowie, co powiedzieć. Czy obie formy są poprawne? | |
| Owszem, można byłoby w tym kontekście użyć zarówno czasownika zamienić w znaczeniu «dać lub otrzymać coś w zamian za coś», jak i synonimicznego wymienić «dać komuś coś w zamian za coś innego, dokonać zamiany czegoś na coś innego». Czasowniki te mają jednak znaczenie ogólniejsze, mogą się zatem odnosić do różnych sytuacji, do wielu czynności, mamy w polszczyźnie natomiast specjalny czasownik, który służy WYŁĄCZNIE do nazywania czynności polegającej na zamianie większych banknotów lub monet na drobniejsze, o mniejszych nominałach – jest to czasownik rozmienić. Wszystkie wymienione formy można znaleźć w każdym słowniku języka polskiego, np. tu: http://sjp.pwn.pl. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2014-04-02 |
| Czy poprawne jest stwierdzenie trenuję psa? W słowniku PWN znalazłam informację, że trenować oznacza również ‘kierować rozwojem’. Chciałabym się jednak upewnić, czy nie popełniam błędu, używając takiego sformułowania. | |
| Czasownik trenować może odnosić się do umiejętności (trenować koszykówkę), a także do wykonawców czynności, w tym przypadku ludzi lub zwierząt (trenować zawodników, trenować konie). „Wielki słownik języka polskiego” (www.wsjp.pl) definiuje trenowanie odnoszące się do wykonawców czynności jako ‘przygotowywanie ludzi lub zwierząt do osiągania jak najlepszych wyników w jakiejś dyscyplinie’. Słownik ten podaje także cytat pochodzący z „Tygodnika Ciechanowskiego” potwierdzający tę definicję: Niektóre z koni trenuje Joanna Księżuk, trener z licencją dżokeja. Wyrażenie trenować psa jest zatem bez wątpienia poprawne i może się nim Pani posługiwać. Krystyna Kleszczowa | |
| Znaczenie | 2014-03-31 |
| Czy słowo strug oznacza także ‘wiór spod hebla’? Tak mawiano w moich stronach, ale nie znajduję odpowiedzi w dostępnych słownikach. | |
| Faktycznie, słowniki języka polskiego nie notują wyrazu strug w znaczeniu ‘wiór’. Ale takie znaczenie mogło funkcjonować (nadal funkcjonuje?) jako regionalizm, bo dobrze wpisuje się w system słowotwórczy polszczyzny. Czasownik strugać mógł być podstawą na nazwy rezultatu czynności strugania, nie dziwi zatem, że „mawiano w moich stronach” strug, strugi ‘wióry’. Świadectwem reguły mogą być przykłady: obierać → obierki, okrawać → okrawki. Jednak w polskim języku ogólnym o produkcie ubocznym strugania mówimy: strużyny, strużki, wiórki. Krystyna Kleszczowa | |
| Znaczenie | 2014-03-23 |
| Spotkałam się niedawno z pewnym problemem. Jaka jest różnica między słowami wzbroniony i zabroniony? Czy obie formy są poprawne? | |
| Poprawne są obie formy. Definicje tych czasowników, które zamieszcza „Uniwersalny słownik języka polskiego”, pokazują, że między nimi nie ma różnicy znaczeniowej: zabronić oznacza «nie pozwolić komuś na coś, nie dać komuś zrobić czegoś; zakazać», a wzbronić znaczy «nie pozwolić na coś, zakazać czegoś». Przykłady zarówno ze słownika, jak i (a może przede wszystkim?) z życia wzięte, pokazują natomiast, że między oboma czasownikami istnieje różnica pragmatyczna, dotycząca użycia: w codziennych kontaktach międzyludzkich naturalny jest czasownik zabronić, a wzbronić, zwłaszcza w formie imiesłowu przymiotnikowego biernego wzbroniony, jest używany w urzędowej, oficjalnej odmianie języka, szczególnie na różnego rodzaju tablicach z zakazami. Słownik opatruje oczywiście czasownik wzbronić kwalifikatorem urzędowy, czyli wskazuje właśnie, że jest to wyraz nacechowany stylistycznie, przynależny do określonego stylu. Katarzyna Wyrwas | |
| Znaczenie | 2012-06-28 |
| Mam problem ze słowem azaliż. Szukałam w słowniku etymologicznym, jednak nie znalazłam tam satysfakcjonującej odpowiedzi. Czy mogłabym się dowiedzieć, co to słowo dziś znaczy i w jakich kontekstach można go używać? | |
| Słowo azali (także w wariancie ze wzmocnioną partykułą -ż) używane jest dziś już tylko w tekstach o stylu podniosłym lub w stylizacji archaizującej, a znaczy ono po prostu ‘czy’ i może być używane właściwie w tych samych kontekstach, co spójnik czy. Zachęcam do zajrzenia tutaj. Katarzyna Mazur | |
| Znaczenie | 2011-12-20 |
| Chciałbym się dowiedzieć, czy słowa pampers/pampersy i ich formy odmiany przekształciły się w nazwy rodzajowe? Zauważyłem, że powszechnie się je stosuje na określenie pieluch jednorazowych. Jaka jest opinia państwa? | |
| Tak, słowo pampers (w liczbie mnogiej pampersy funkcjonuje jako nazwa gatunkowa i w znaczeniu ‘jednorazowe pieluszki’ jest notowana przez współczesne słowniki, przy czym niektóre opatrują ją kwalifikatorem potoczne (np. USJP), inne traktują jako wyraz neutralny (por. SJP PWN). Oczywiście wciąż można pisać mam pieluszki Pampers, gdzie Pampers to nazwa marki, ale już tylko założyłem dziecku pampersa (nie: *Pampersa). Katarzyna Mazur | |
| Znaczenie | 2011-12-13 |
| Czy można użyć stwierdzenia uleżeć się w odniesieniu do włosów? Na przykład Włosy muszą uleżeć się(gdy włosy są rozczochrane). | |
| Czasownik uleżeć się jest notowany w takich znaczeniach: „1. «o czymś składającym się z drobnych cząstek: utworzyć zbitą masę» 2. «o owocach: leżąc jakiś czas, zmięknąć, dojrzeć lub stać się zbyt dojrzałym» 3. pot. «o sprawach: ułożyć się pomyślnie, stać się mniej drażliwym, trudnym wskutek upływu czasu»” (cyt. za SJP PWN), a zatem użycie go w odniesieniu do włosów nie jest użyciem typowym, może jednak być zaakceptowane jako żart, gra językowa. Katarzyna Mazur | |