| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2011-11-08 |
| Czy można nie odmieniać bułgarskiego imienia męskiego Minko, czy jednak w przypadkach zależnych powinno mieć formy Minki, Mince itd.? | |
| Imię to wpisuje się łatwo w polski wzorzec odmiany, więc należy je odmieniać właśnie tak, jak to zaproponowano w pytaniu. Katarzyna Mazur | |
| Poprawność komunikacyjna | 2011-11-07 |
| Czy sformułowanie przewodnie założenia (np. Przewodnie założenia INSPIRE określają, że...) jest poprawne? | |
| Tak, jest poprawne. Katarzyna Mazur | |
| Ortografia | 2011-11-07 |
| W redakcji, w której pracuję, dyskusję wzbudza ostatnio ortografia w popularnej piosence: „Wlazł kotek na płotek i mruga. Ładna to piosenka, niedługa. Niedługa, niekrótka, lecz w sam raz. Zaśpiewaj, koteczku, jeszcze raz!”. O ile pierwszy raz występujące określenie piosenki: niedługa nie budzi wątpliwości, o tyle sformułowanie w kolejnym wersie jest już dość dyskusyjne. Skoro piosenka jest w sam raz, to ani długa, ani krótka. Uzasadniony byłby więc chyba zapis oddzielny: „nie długa, nie krótka” – jako jedno wspólne określenie rymowanki. W większości publikacji spotykamy natomiast: „niedługa, niekrótka”, co również można obronić – traktujemy je wtedy jako dwa osobne przymiotniki określające tę piosenkę. Moje pytanie w takim razie brzmi: który zapis jest stosowniejszy – czy jest w ogóle możliwe takie rozstrzygnięcie w sytuacji, gdzie da się sensownie uzasadnić obie możliwości? Czy jedynym argumentem będzie tu uzus (bo tak to do tej pory zapisywano)? | |
| Zgodnie z zasadami pisowni powinniśmy napisać nie długa, nie krótka, lecz w sam raz - ma tutaj zastosowanie reguła 182, w świetle której nie wprowadzające obok zwykłej negacji także przeciwstawienie piszemy z wyrazami, do których się ono odnosi, osobno. Katarzyna Mazur | |
| Różne | 2011-11-07 |
| Chodzi mi o zasadę pisowni (ułożenia liter) w pionie, np. na grzbiecie książki. Czy istnieje zasada mówiąca, że tak jak z pisownią od lewej do prawej, powinno pisać się np. z góry na dół? Tak jest np. z flagą Polski, że obracając głowę w lewą stronę widzimy ją poprawnie gdy wisi pionowo. | |
| Zasady są tutaj różne w zależności od tego, w którym miejscu tekstu, publikacji umieszczamy tekst w pionie. Na grzbiecie książki, zgodnie z zaleceniami edytorskimi, powinno się pisać z góry do dołu, ale już np. na tzw. boczku gazety kierunek pisania zależy od tego, czy mamy do czynienia ze stroną parzystą, czy nieparzystą – na parzystej (lewej) tekst boczku powinien być umieszczony tak, by czytało się go z dołu do góry, na nieparzystej (prawej) – odwrotnie. Katarzyna Mazur | |
| Etymologia | 2011-11-07 |
| Proszę o etymologię słowa rodzina. | |
| Bardzo proszę: rzeczownik rodzina, notowany w polszczyźnie od XIV w., pochodzi od prasłowiańskiej formy *rodina, definiowanej jako ‘to, co związane z rodem; członkowie rodu; ziemia rodowa’, a zbudowanej z rdzenia *rod- (niosącego treść ‘ród, plemię) i przyrostka *-ina. Gdybyśmy jeszcze bardziej cofnęli się w czasie, doszukamy się źródeł prasłowiańskiego rzeczownika w praindoeuropejskim rdzeniu ṷredh- // ṷerdh-, mającym znaczenie ‘rosnąć, rozrastać się’ (por. Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiesław Boryś, Kraków 2006). Katarzyna Mazur | |
| Odmiana | 2011-11-06 |
| Czy wyraz ryzyko występuje w formie liczby mnogiej, gdyż mam wątpliwości, czy poprawną formą będzie użycie w tekście zwrotu ...ustaleniu istniejących ryzyk...? | |
| Wyraz ryzyko praktycznie nie występuje w polskich tekstach w liczbie mnogiej, ale można taką liczbę utworzyć i jeśli kontekst to uzasadnia – sensownie użyć. Mianownik lm. wyglądałby ryzyka, a dopełniacz – ryzyk. A zatem choć zacytowane w pytaniu zdanie brzmi może trochę niezbyt zręcznie, jest zbudowane poprawnie – zgodnie z zasadami polszczyzny. Katarzyna Mazur | |
| Składnia | 2011-11-06 |
| Leczyć tocznia rumieniowatego czy toczeń rumieniowaty? | |
| Czasownik leczyć wymaga dopełnienia w bierniku, a biernik od toczeń rumieniowaty brzmi toczeń rumieniowaty (tak samo jak mianownik), zatem poprawnie będzie: leczyć toczeń rumieniowaty. Katarzyna Mazur | |
| Składnia | 2011-11-06 |
| Chciałabym zapytać, jak powinnam powiedzieć: rozwój kierunku budownictwo czy rozwój kierunku budownictwa. Charakterystyka studenta kierunku budownictwo czy charakterystyka studenta kierunku budownictwa? | |
| Lepiej użyć sformułowania rozwój kierunku budownictwo, bo wtedy mówimy o rozwoju całego kierunku o nazwie budownictwo. Konstrukcja rozwój kierunku budownictwa sugeruje, że chodzi o rozwój jednego z wielu podkierunków kierunku o nazwie budownictwo. Katarzyna Mazur | |
| Składnia | 2011-11-06 |
| Która forma jest poprawna zapomniał zostawić awizo czy zapomniał zostawić awiza? | |
| Czasownik zapomnieć wchodzi w konstrukcje o dwóch schematach: „zapomnieć + bezokolicznik + rzeczownik w bierniku” albo „zapomnieć + bezokolicznik + rzeczownik w dopełniaczu”, przy czym pierwszy wzorzec realizowany jest częściej. Zatem choć większą frekwencję będzie miało połączenie zapomnieć zostawić awizo, wyrażenie zapomnieć zostawić awiza też jest zupełnie poprawne. Katarzyna Mazur | |
| Znaczenie | 2011-11-06 |
| Ostatnio w internetowych portalach poświęconych kulturze popularnej coraz częściej widzę słowo protagonista jako synonim słowa bohater (chodzi oczywiście o bohatera książki czy filmu, a nie sprawcę bohaterskich czynów). Przyznam, że razi mnie to w oczy :). Czy użycie w tym sensie słowa protagonista jest prawidłowe? | |
| Znaczenie słowa protagonista nieco się w ostatnich czasach zmieniło. Najnowszy Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN podaje m.in. następującą definicję omawianego wyrazu, notowanego z kwalifikatorem książkowy: ‘najwybitniejszy aktor zespołu lub odtwórca głównej roli w sztuce albo filmie; także: główny bohater książki’. Drugie znaczenie ujęte jest natomiast w definicji ‘bojownik, człowiek walczący o coś’. Jednocześnie ten sam słownik uznaje za niepoprawne posługiwanie się słowem protagonista dla wyrażenia treści ‘człowiek popierający coś’. Katarzyna Mazur | |
| Ortografia | 2011-11-06 |
| Wiem, że nazwy typu Uniwersytet Śląski czy Uniwersytet Warszawski zapisujemy wielkimi literami, ale czy powinnam napisać Uniwersytet Krakowski czy Uniwersytet krakowski, gdy jednoznacznie z kontekstu wynika, że chodzi o Uniwersytet Jagielloński (a stosuję zasadę pisania wtedy samego słowa Uniwersytet wielką literą)? | |
| skoro przyjęła Pani pisownię części nazwy dużą literą, to niech tak jest, ale wtedy człony niewchodzące do pełnej nazwy piszemy małą literą, czyli np. Uniwersytet krakowski. Katarzyna Mazur | |
| Składnia | 2011-10-31 |
| Słownik języka polskiego PWN podaje jako poprawne dla liczby mnogiej formy nastolatki i równolatki (nie nastolatkowie). Czy wobec tego w obu sytuacjach mamy do czynienia z rodzajem niemęskoosobowym, który musi się pojawić np. w przydawce, orzeczeniu itd., nawet jeśli zdanie dotyczy chłopców lub mężczyzn? | |
| Rzeczywiście formy *nastolatkowie oraz *równolatkowie są niepoprawne, a rzeczowniki nastolatki i równolatki to formy rzeczownika co prawda męskoosobowego, ale z niemęskoosobowym wykładnikiem rodzaju w mianowniku liczby mnogiej. Jeśli nastolatki lub równolatki to podmiot zdania, wówczas odnosząca się do któregoś z tych wyrazów przydawka oraz orzeczenie muszą tworzyć z nim związek zgody, co oznacza m.in. przyjęcie tego samego rodzaju. W takim razie poprawnie będzie, jeśli powiemy np. Przyszły te przystojne nastolatki, nawet gdy będziemy mieć na myśli tylko chłopców. Ale już w bierniku lm. rzeczowniki nastolatek i równolatek będą się zachowywały jak typowe rzeczowniki męskoosobowe – por. poprawne zdanie: Widzę tych nastolatków, równolatków mojego syna. Daria Sitko, Katarzyna Mazur | |
| Ortografia | 2011-10-31 |
| Zastanawiam się, jak poprawnie należy podpisać zeszyt lub podręcznik: Język Polski, Język polski czy język polski. Coraz częściej spotykam się z oryginalnymi napisami na zeszytach Język Polski. Czy ten zapis jest poprawny? | |
| Nazwy przedmiotów szkolnych zapisujemy małymi literami (por. W poniedziałek mam matematykę, język polski i geografię). Jednak podpis na zeszycie możemy potraktować jako pewien rodzaj tytułu. Postępujemy tu jak z tytułem książki, czyli wielką literą rozpoczynamy tylko pierwszy człon nazwy (chyba że w dalszej części tytułu pojawia się wyraz, który ze względów znaczeniowych należy zapisać wielką literą). Na okładce napiszemy wówczas Język polski. Natomiast zapis Język Polski może sugerować, że drugi wyraz to słowo Polska w dopełniaczu. Chyba nie ulega wątpliwości, że przedmiot nauczany w szkołach nazywany jest językiem polskim, nie zaś językiem Polski. Zatem w jego nazwie pojawia się przymiotnik utworzony od nazwy kraju, a ten powinien być zapisany małą literą. Wobec tego napis Język Polski na okładce zeszytu jest nieuzasadniony. Daria Sitko | |
| Frazeologia | 2011-10-30 |
| Co oznacza zwrot bliższa ciału koszula? | |
| Przysłowiem tym, znanym także w nieco bardziej rozbudowanej wersji: Bliższa ciału koszula niż sukmana, posługujemy się, by wyrazić myśl ‘człowieka najbardziej obchodzi to, z czym się na co dzień styka, co go bezpośrednio dotyczy’. Katarzyna Mazur | |
| Różne | 2011-10-30 |
| Czy skrót posp. przed objaśnieniem wyrazu w słownikach oznacza, że jest to wyraz z odcieniem wulgarności, trywialny? | |
| Tak, kwalifikator pospolity jest często stosowany w opisie wyrazów trącących wulgarnością, ordynarnych, bardzo dosadnych, ale nierzadko też po prostu potocznych. Przez autorów najnowszych koncepcji leksykograficznych ten kwalifikator jest jednak krytykowany. Uważa się, że próbuje on oceniać wyrazy jednocześnie pod kątem ich przynależności stylistycznej (potoczność) oraz tematycznej (wyrazami pospolitymi są zazwyczaj nazywane słowa określające zjawiska wstydliwe, ze sfery tabu), mieszając w ten sposób różne kryteria – por. rozważania na ten temat: Juliusz Kurkiewicz, Kwalifikatory w Wielkim słowniku języka polskiego. W: Nowe studia leksykograficzne, red. P. Żmigrodzki, R. Przybylska. Kraków 2007, s. 29–45. Katarzyna Mazur | |
| Składnia | 2011-10-30 |
| Która forma jest poprawna: 4,34 procenta czy 4,34 procent? | |
| Poprawna jest tu forma procent. Zawsze gdy słowo procent występuje z liczebnikiem ułamkowym, musi pozostać unieruchomione fleksyjnie. Maciej Trenczek | |
| Interpunkcja | 2011-10-30 |
| Mam pytanie dotyczące zasad interpunkcji podczas wymieniania od myślników od nowych wierszy. Czy istnieje zasada, która mówi, że w takim przypadku nie stawia się przecinków? Innymi słowy, czy poprawny jest poniższy zapis? Paweł kupił: – chleb – cukier – masło – owoce. Czy jednak poprawnie jest jak niżej? Paweł kupił: – chleb, – cukier, – masło, – owoce. | |
| I pierwszy, i drugi zapis są poprawne. Przy wyliczeniach możemy poszczególne punkty zamykać przecinkiem, gdy punkty te są krótkie, nie ma jednak takiego obowiązku, jest to jedynie kwestia zwiększenia przejrzystości tekstu. Maciej Trenczek | |
| Ortografia | 2011-10-29 |
| We wszelkich dyktandach konkursowych zwrot myk myk pisany jest bez myślnika, co według mnie kłóci się z regułą, mówiącą, że stosujemy łącznik w parach wyrazów podobnie brzmiących występujących razem, mających charakter zestawień równorzędnych. Proszę o rozwianie moich wątpliwości. | |
| Zapis myk, myk nie kłóci się z regułami polszczyzny, bo te zanotowane tutaj się do niego nie odnoszą. Z łącznikiem, zwanym też dywizem (nie myślnikiem), piszemy te połączenia, których podobnie brzmiące człony razem odnoszą się do jednego stanu, opisują jeden byt, jednorazowy, niepodzielny na mniejsze cząstki akt. Proszę zauważyć, że czary-mary nie znaczy: *‘najpierw czary, potem mary’, a kogel-mogel nie oznacza przecież *‘i kogel, i mogel’. Połączenie zaś raz-dwa niesie treść ‘szybko’, nie jest natomiast prostym liczeniem. Pisownia omawianych wyżej wyrażeń wynika z ich frazeologicznego charakteru – mają one znaczenie, którego nie da się wyprowadzić z sumy znaczeń budujących je elementów. Także niektóre wyrażenia mające postać tautologii znaczą jako całość, a nie suma części, a piszemy je z dywizem, by w ten sposób nadać im znamiona jednego słowa (tuż-tuż znaczy ‘bardzo blisko’, a nie *‘dwa razy blisko’, aby-aby znaczy nie *‘obecność dwóch celów’, ale ‘niestarannie’). Tymczasem konstrukcja myk, myk odwołuje się do czynności podzielnej na dwa integralne momenty – pierwszy myk do pierwszego myku, drugi myk do drugiego. Podobnie byłoby dla puk, puk – pierwszy człon wykrzyknika informuje o pierwszym puknięciu, drugi – o drugim. Tak samo będzie w przypadku stuk, stuk; kap, kap, ale również: hyc, hyc; hop, hop; miau, miau; hau, hau itp. Katarzyna Mazur | |
| Słowotwórstwo | 2011-10-29 |
| Czy istnieje taki wyraz jak grzybopodobne? | |
| Wyraz złożony grzybopodobne jest utworzony zgodnie z systemem polszczyzny i jest najzupełniej poprawny. Czyli istnieje on jako wyraz języka polskiego. Katarzyna Mazur | |
| Odmiana | 2011-10-29 |
| Piszę artykuły biologiczne i często spotykam się z tym, że danego wyrazu nie ma w słowniku polskim ani w wyrazach obcych. Takim wyrazem jest np. gamia (czyli zapłodnienie). Potrzebuje wiedzieć, jak odmienia się ten wyraz w celowniku, czy będą dwa ii czy jedno i. | |
| Wyrazy obce kończące się w pisowni na -ia, które jest wymawiane jako [ja], mają w zapisie w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku podwojone i, czyli ii. Ponieważ gamia spełnia wymienione wyżej warunki (por. wym. [gamja]), będzie miała następującą postać przypadków D. = C. = Ms. gamii. Katarzyna Mazur | |